ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ Η ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΤΡΑ

του Ανδρέα Δημητρόπουλου

Ομ. Καθηγητή  Συνταγματικού Δικαίου

Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

Από την συστηματική ερμηνεία των: άρθρ.5 παρ.4 , Ερμην. Δήλ., άρθρ,7 παρ 2, άρθρ. 21 παρ.3, άρθρ. 22.παρ.4, άρθρ 44 παρ.1 Σ  προκύπτει, ότι ο συντακτικός νομοθέτης  ιδρύει ειδική κυριαρχική σχέση μέσα στην οποία και για την προστασία της δημόσιας υγείας υφίστανται ΘΕΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ τα ασκούμενα συνταγματικά δικαιώματα περιοριζόμενα ποσοτικά και χρονικά κατά το επιβαλλόμενο μέτρο, όπως προκύπτει από την αιτιώδη συνάφεια μεταξύ της ειδικής κυριαρχικής σχέσης και ενός εκάστου συνταγματικού δικαιώματος. Η ειδική σχέση δημοσίου δικαίου ενεργοποιείται με την εμφάνιση της απειλής (πχ επιδημία) και εντείνεται ανάλογα προς την έντασή της απειλής περιορίζοντας αναλόγως τα συνδεόμενα δικαιώματα.  Η συνταγματικότητα των μέτρων εξαρτάται από την αλήθεια της απειλής.  Βλ αναλ. Α.Δημητρόπουλου Συνταγματικά Δικαιώματα κυρίως σ. 67 επ.     

1. Η επιδημία του Κορονοϊού οδήγησε στη λήψη αρχικά ηπιότερων και ύστερα αυστηρότερων μέτρων περιοριστικών των συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών. Η  απαγόρευση κυκλοφορίας – παρά τις εξαιρέσεις της- αποτελεί  πράγματι σημαντικό περιορισμό της ελευθερίας κίνησης, η οποία συνιστά πρωτογενές  μητρικό δικαίωμα από το οποίο εξαρτάται και η άσκηση πολλών άλλων συνταγματικών δικαιωμάτων. Τέθηκε έτσι το ζήτημα της συνταγματικής νομιμότητας των μέτρων αυτών;  Παράλληλα είναι αναμφισβήτητο, ότι καταστάσεις, όπως αυτή που ζούμε, αντικειμενικά και πέρα από την αλήθεια της συγκεκριμένης περίπτωσης, περιέχει μελλοντικούς για την Δημοκρατία κινδύνους Ο εύκολος περιορισμός των Συνταγματικών Δικαιωμάτων δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να βασίζεται σε λευκή επιταγή. Είναι βέβαιο, πως ό,τι γίνεται σήμερα αποτελεί ‘συνταγματικό δεδικασμένο» για αυτό και πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί. Είναι επομένως απαραίτητη μια τέτοια συνταγματική αιτιολογία, που να εξηγεί την παρούσα περίπτωση και να αποκλείει μελλοντικές καταχρήσεις.

2. Το Σύνταγμα προβλέπει και ρυθμίζει αρμονικά Δικαιώματα και Θεσμούς. Τα ΣΔ ασκούνται είτε στη γενική σχέση κράτους – πολίτη είτε σε ειδικότερες έννομες σχέσεις και μερικότερους εντός του κράτους θεσμούς. Η είσοδος των συνταγματικών δικαιωμάτων μέσα στους μερικότερους αυτούς νομικούς χώρους συνεπάγεται την θεσμική τους προσαρμογή, την επιβολή δηλαδή απλών επιβαλλόμενων περιορισμών των οποίων η νομιμότητα εξαρτάται από την αιτιώδη συνάφεια που υπάρχει μεταξύ του δικαιώματος και του θεσμού. 

3.  Διττή προστασία: Το Σύνταγμα [στα άρθρα άρθρα 5 παρ.4  και  Ερμ. Δήλ.,   7 παρ 2,  21 παρ.3,  22.παρ.4,  44 παρ.1 Σ.]  ρυθμίζει την υγεία αντικειμενικά ως συλλογικό και ως ατομικό συνταγματικό αγαθό και ως δημόσια υγεία και υποκειμενικά ως δικαίωμα, ως ατομικό αγαθό. Υποκειμενική και αντικειμενική προστασία βρίσκονται σε αρμονία, έτσι ώστε η προστασία του αγαθού  της δημόσιας υγείας να μην προσβάλλει τα ΣΔ και ανάστροφα η άσκησή των ΣΔ να μην εμποδίζει και να μη διακινδυνεύει την προστασία της δημόσιας υγείας. Ο συντακτικός νομοθέτης προστατεύοντας την δημόσια υγεία ιδρύει και την ομώνυμη ειδική κυριαρχική σχέση - κράτους πολιτών [άρθρ.5 παρ.4 και Ερμη.Δήλ. άρθρ.22.].   Μέσα στο μερικότερο νομικό πλαίσιο της ειδικής αυτής σχέσης δημόσιας υγείας ασκούνται τα συνταγματικά δικαιώματα των πολιτών. Και όπως συμβαίνει και με τις άλλες  κυριαρχικές και λοιπές ειδικές σχέσεις, από το σύνολο  των συνταγματικών δικαιωμάτων, άλλων μεν επιβάλλεται η συρρίκνωση ενώ άλλων η αλώβητη, απεριόριστη άσκηση, καθ όλο το μήκος και πλάτος τους. 

4. Περιοριζόμενα Δικαιώματα: Στην ειδική κυριαρχική σχέση προστασίας της δημόσιας υγείας η άσκηση ορισμένων ΣΔ και συγκεκριμένα εκείνων, που αιτιωδώς συνδέονται με το αγαθό της υγείας,  απλώς περιορίζεται, δηλαδή προσαρμόζεται στις ειδικές συνθήκες της συγκεκριμένης ειδικής κυριαρχικής σχέσης. Πρόκειται για τα δικαιώματα εκείνα των οποίων η απεριόριστη άσκηση θέτει σε διακινδύνευση την δημόσια υγεία κατά συνέπεια  υγεία και την ατομική υγεία ενός εκάστου πολίτη. Σε περιπτώσεις πανδημίας υπάρχει μεγάλη απειλή της δημόσιας υγείας και  διακινδύνευση της ατομικής υγείας ενός εκάστου.

    Το μέτρο του περιορισμού ενός εκάστου των αιτιωδώς συνδεόμενων δικαιωμάτων καθορίζεται επίσης από το Σύνταγμα καθόσον η αιτιώδης συνάφεια δεν καθορίζει μόνον το εάν αλλά και το πόσο, την έκταση δηλαδή του περιορισμού ενός εκάστου δικαιώματος. Περιορισμοί πέραν του ποσοτικά και χρονικά απαιτούμενου μέτρου δεν είναι σύμφωνοι προς το Σύνταγμα.

5. Η ελευθερία κίνησης: Συνταγματικό δικαίωμα που ιδιαίτερα συνδέεται με την αντιμετώπιση της πανδημίας είναι η ελευθερία κίνησης (άρθρ.5 Σ). Την συνταγματική βάση της  θεσμικής προσαρμογής του δικαιώματος αυτού μέσα στο πλαίσιο της ειδικής κυριαρχικής σχέσης δημόσιας υγείας απαιτεί την συστηματικής εμηνεία των άρθρων 5 και των άρθρων στα άρθρα άρθρα 5 παρ.4  και  Ερμ. Δήλ.,   7 παρ 2,  21 παρ.3,  22.παρ.4,  44 παρ.1 Σ. Η αιτιώδης σχέση του δικαιώματος της ελεύθερης κίνησης με το αγαθό της  δημόσιας υγείας στις περιπτώσεις πανδημίας, συνίσταται στο ότι  η επαφή και επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων είναι η αιτία της μετάδοσης της νόσου στον πληθυσμό. Αυτό ακριβώς σημαίνει ότι η ελεύθερη άσκηση του δικαιώματος κίνησης εμπεριέχει μέγιστη διακινδύνευση του αγαθού της δημόσιας υγείας. Είναι επομένως αναγκαίος ο κατά  χρόνο και τρόπο περιορισμός του δικαιώματος κατά το μέτρο πάντα που αυτό είναι αναγκαίο για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Κατά συνέπεια οι εν μέσω της πανδημίας επιβληθέντες περιορισμοί της ελευθερίας κίνησης ως αιτιώδεις, είναι απλοί περιορισμοί και όχι προσβολές της ελευθερίας κίνησης. Είναι συνταγματικά επιτρεπόμενοι, ορθότερα επιβαλλόμενοι περιορισμοί που θεμελιώνονται στα άρθρα 5 παρ.4  και  Ερμ. Δήλ.,   7 παρ 2,  21 παρ.3,  22.παρ.4,  44 παρ.1 Σ.

6. Μη περιοριζόμενα Δικαιώματα: Στην ειδική αυτή κυριαρχική σχέση στην οποία βρισκόμαστε η Εκτελεστική Εξουσία δεν μπορεί να περιορίσει τα δικαιώματα εκείνα των οποίων η άσκηση δεν συνδέεται με μετάδοση της νόσου και με την προστασία της υγείας. Έτσι θα ήταν αντίθετος  προς το Σύνταγμα ο περιορισμός πχ της ελευθερίας του τύπου, της ελευθερίας της γνώμης, της ελευθερίας της τέχνης, της επιστήμης κλπ. Είναι επίσης αντίθετη προς το Σύνταγμα η υπέρβαση του επιβαλλόμενου μέτρου, πχ η παράταση της απαγόρευσης ελεύθερης κίνησης πέραν του αναγκαίου χρόνου κλπ 

7. Συνταγματικές Εγγυήσεις: Δεν είναι λίγες οι ανησυχίες που – ίσως όχι πάντα αδικαιολόγητα - εκφράζονται για ενδεχόμενες μελλοντικές καταχρήσεις, Τέτοιες ανησυχίες δεν αφορούν την συνταγματική ρύθμιση. Ο ισχυρισμός βέβαια ότι εν όψει ενός τέτοιου μελλοντικού κινδύνου δεν θα έπρεπε να ερμηνευθεί το Σύνταγμα κστά τον τρόπο αυτό και επομένως να κριθούν τα μέτρα αντισυνταγματικά είναι ανεδαφικός και επικίνδυνος. Στην περίπτωση αυτή το Σύνταγμα δεν θα υπηρετούσε αλλά θα υπονόμευε το κράτος και την κοινωνία. Κατά δεύτερο η υπάρχουσα συνταγματική ρύθμιση  δεν παρέχει εν λευκώ εντολή στην εκτελεστική εξουσία να περιορίζει ελεύθερα τα συνταγματικά δικαιώματα αλλά  μόνον στις περιπτώσεις εκείνες, που προβλέπει το Σύνταγμα και κατά το μέτρο, τον τρόπο και τον χρόνο που οι περιορισμοί αυτοί συνδέονται με αιτιώδη συνάφεια με τα θεσμικό αντικειμενικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ασκούνται. Η συνταγματικότητα των μέτρων εξαρτάται από την αλήθεια της απειλής. Συνταγματικές εγγυήσεις παρεμπόδισης μιας ενδεχόμενης μελλοντικής κατάχρησης είναι η ίδια η Βουλή, διότι οι ΠΝΠ εγκρίνονται, άρα και τροποποιούνται από τη Βουλή, Είναι η Δικαστική Εξουσία η οποία θα κρίνει την νομιμότητα των περιοριστικών μέτρων. Είναι τέλος η ενεργοποίηση του δικαιώματος αντίστασης των πολιτών στις περιπτώσεις στις οποίες προβλέπεται.

dikastiko.gr 31.3/2020