Ο Αθλητισμός ως Πεδίο Φιλοσοφικής και Συνταγματικής Αναζήτησης

Του Ανδρέα Γ. Δημητρόπουλου

Καθηγητή Νομικής Σχολής

Πανεπιστημίου Αθηνών

Διάγραμμα

Α΄  Φιλοσοφία και Αθλητισμός. 1

Β΄  Η κατοχύρωση του αθλητισμού στο ελληνικό Σύνταγμα. 3

Γ΄ Αθλητισμός, κλασσικές αξίες και Σύνταγμα. 6

Α΄  Φιλοσοφία και Αθλητισμός[1]

1. Και μόνο ο όρος «αθλητισμός  (άθλος + ισμος) παραπέμπει στην Αρχαία Ελλάδα, στη Χώρα, που γεννήθηκε ο αθλητισμός, όπως η Δημοκρατία, η φιλοσοφία, ο πολιτισμός. Από τον ελληνικό όρο παράγεται ο όρος athletics, ο οποίος χρησιμοποιείται ως συνώνυμος του όρου sports, αν και μεταξύ τους υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Ο ελληνικός όρος αγώνας, αγώνες, αγωνίσματα δεν συμπίπτει  με τον όρο games (αθλοπαιδιές). Ο κλασικός κυρίως αθλητισμός διακρίνεται από τα «σπορ», που απλώς παρέχουν ευχαρίστηση, αποτελούν απλή διασκέδαση, δεν εντάσσονται όμως στην έννοια του «ευ αγωνίζεσθαι», στην οποία επίσης δεν εντάσσονται οι «γυμναστικές δραστηριότες», που προσβάλλουν βάναυσα τον άνθρωπο και την ανθρώπινη αξία, ακριβώς διότι στο ευ αγωνίζεσθαι ανήκει μόνο ό,τι προάγει την ανθρώπινη αξία. Επομένως δεν ανήκουν στην έννοια του ευ αγωνίζεσθαι οι συγκρούσεις των μονομάχων στη ρωμαϊκή αρένα ή οι παρόμοιες διοργανώσεις του Μεσαίωνα.  Η αναφορά στην Αρχαία Ελλάδα δεν έχει τυπικό επετειακό χαρακτήρα, έχει βαθύτατα ουσιαστικό περιεχόμενο, διότι η γένεση και η εξέλιξη του αθλητισμού συνδέεται με τον πολιτισμό,  τη ζωή, τη φιλοσοφία,  τον τρόπο σκέψης των αρχαίων Ελλήνων και με μία σειρά θεμελιωδών αρχών που εξελίχθηκαν και πέρασαν τελικά στα σύγχρονα Συντάγματα, όπως η αγάπη και ο σεβασμός στον άνθρωπο, η ελευθερία και η ισότητα, η ειρήνη.

2. Το πλέον χαρακτηριστικό -αλλ΄ ίσως και ακατανόητο στο σύγχρονο χρηματοπιστωτικό πολιτισμό- γνώρισμα του αθλητισμού, που τον καθιστά αναπόσπαστο στοιχείο του ελληνικού πολιτισμού και της φιλοσοφίας, της ελληνικής σκέψης και τρόπου ζωής, είναι ο α-χρηματικός χαρακτήρας του[2]. Τη πλέον αδιάψευστη μαρτυρία αυτού του μοναδικού πράγματι χαρακτηριστικού, αποτελεί η βράβευση των αθλητών, των νικητών. Ο ίδιος ο Σόλων δίδει τη μαρτυρία αυτή σε ερώτηση του  Ανάχαρση, όταν το 590 πχ, αναζητώντας την Ελληνική Σοφία είχε έρθει από την Μαύρη θάλασσα στην Αθήνα.

- Ανάχαρσις: Για ποια έπαθλα αγωνίζεσθε;

-  Σόλων: Στην Ολυμπία για ένα στεφάνι αγριελιάς, στα Ίσθμια για ένα στεφάνι  πεύκου,  στη Νεμέα για ένα στεφάνι σέλινου, στα Πύθια για τους καρπούς των ιερών δένδρων του θεού και στα Παναθήναια για το λάδι της ιερής ελιάς.  (Λουκιανός, Ανάχαρσις, 9-14).

Από την έβδομη Ολυμπιάδα έπαθλο των νικητών είχε καθιερωθεί, μετά από χρησμό του Δελφικού Μαντείου, ο  κ ό τ ι ν ο ς, δηλαδή στεφάνι από κλαδί της ιερής αγριελιάς, της βλαστημένης έξω από τον οπισθόδομο του ναού του Διός, της «καλλιστεφάνου ελαίας».

Απίστευτη πράγματι είναι η φράση του Τιγράνη γιού του Αρταβάνου  προς τον Μαρδόνιο, κατά την εκστρατεία -περί τα τέλη Ιουλίου, αρχές Αυγούστου- του έτους 480 π.Χ. Ο περσικός στόλος, με τρεις φορές περισσότερα πλοία, ναυμαχεί με τον ελληνικό στο Αρτεμίσιο. Σχεδόν ταυτόχρονα γίνεται η μάχη των Θερμοπυλών.
Ο Πέρσης στρατηγός Τριτανταίχμης πληροφορείται, ότι οι Έλληνες αγωνίζονται στους ολυμπιακούς αγώνες με βραβείο ένα δάφνινο στεφάνι.

-   «Παπαί, Μαρδόνιε, κοί ους επ' άνδρας ήγαγες μαχησομένους ημέας, οι ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούνται, αλλά περί αρετής![3]»  

  Δεν υπάρχει νομίζω πιο αποστομωτική απάντηση στο σύγχρονο χρηματοπιστωτισμό, που δοκιμάζει τις κοινωνίες της Ευρώπης και κυρίως την Ελληνική Κοινωνία.

3. Ο λιτός, δωρικός τρόπος ζωής ήταν το ιδανικό της ελληνικής φιλοσοφίας, αλλά ταυτόχρονα προϋπόθεση και ιδανικό του ελληνικού αθλητισμού. Όσοι διήγαν βίο τριφυλλό δεν είχαν  όχι μόνο καμιά ελπίδα, αλλά καμιά θέση στον αθλητικό στίβο. Οι Έλληνες αθλητές δεν αγωνίζονται για υλικά αγαθά αγωνίζονται για την αρετή. Η ίδια έκπληξη, που υπήρχε τότε υπάρχει και σήμερα για όσους δεν μπορούν να το αντιληφθούν. Χαρακτηριστική είναι η αφήγηση του Πινδάρου  για τον Ρόδιο Περιοδονίκη Διαγόρα, όταν οι γιοί του, αφού στέφθηκαν Ολυμπιονίκες έβγαλαν τα στεφάνια από τα κεφάλια τους, τα τοποθέτησαν στο κεφάλι του πατέρα τους και τον περιέφεραν στους ώμους τους, κάνοντας στο στάδιο τον γύρο του Θριάμβου, υπό τις ιαχές του κόσμου:          

   «Κάτθανε Διαγόρα. Ουκ εις τον Όλυμπον αναβήσει».

- Πέθανε  Διαγόρα δεν μπορεί δα να γίνεις Ολύμπιος θεός. Και πράγματι ο γέρων Διαγόρας ξεψύχησε σε πέλαγος ευτυχίας και καταξίωσης....  Η ολοκλήρωση της ζωής συμπίπτει με την ολοκλήρωση της ευτυχίας και αυτή με την ολοκλήρωση της ολυμπιακής νίκης. Την παράδοσή του δεν συνέχισαν μόνο οι γιοί και οι εγγονοί του, αλλά με τον δικό της τρόπο και η κόρη του Καλλιπάτειρα.

4. Τη σύνδεση φιλοσοφίας και αθλητισμού τη συναντάμε ήδη στη δημιουργία των μεγάλων φιλοσοφικών σχολών, που δημιουργούνται πλησίον των μεγάλων γυμναστηρίων. Τα τρία ονομαστά Γυμνάσια των Αθηνών που ιδρύθηκαν τον 6ο π.Χ αιώνα, σε μικρή από την πόλη απόσταση, ήταν η Ακαδημία, το Λύκειο και το Κυνόσαργες. Κοντά στο Γυμνάσιο της Ακαδημίας, το οποίο ίδρυσε ο γιός του Πεισίστρατου, Ίππαρχος τον 6^ο πΧ αιώνα,  ο Πλάτων το έτος 387 π.Χ ίδρυσε την περιβόητη φιλοσοφική σχολή του, που έλαβε την ονομασία από τη  θέση στην οποία βρισκόταν. Ο Αριστοτέλης επίσης ίδρυσε τη φιλοσοφική σχολή του κοντά στο γυμναστήριο Λύκειο και το ίδιο όνομα έλαβε και στη δική του Σχολή. Στο αρχαίο Κυνόσαργες δίδασκε ο φιλόσοφος Αντισθένης, o oποίος και ίδρυσε εκεί την περίφημη φιλοσοφική σχολή των Κυνικών, από το όνομα του γυμνασίου.

  Η ελληνική φιλοσοφία επικεντρώθηκε κυρίως στην αρμονία πνεύματος και σώματος. Προς αυτή την αρμονία στρέφονται ο Νεμεονίκης Πλάτων στην «Πολιτεία», ο Πανεπιστήμων Αριστοτέλης, στα «Πολιτικά», ο Ξενοφών στον «Οικονομικό» και πολλοί άλλοι. Άλλωστε οι αγώνες δεν είναι μόνο αθλητικοί, αλλά και ποιητικοί και μουσικοί. Ο ποιητής Ησίοδος και πολύ αργότερα ο Φρύνιχος και ο Αισχύλος, είχαν νικήσει σε ποιητικούς αγώνες στη Χαλκίδα. Τα περιβόητα  «Πύθια», αρχικά ήταν μόνο μουσικοί «αγώνες» και  από το 582 π. Χ. έγιναν και αθλητικοί. Στα χαρακτηριστικά της συνολικής ελληνικής φιλοσοφίας, κυρίως όμως της Αριστοτελικής, υπήρξε το « μ έ τ ρ ο ». Πρόκειται για κανόνα, ο οποίος κυριαρχούσε και στον αθλητικό χώρο και θα μπορούσε να μας υποδείξει πολλά και σήμερα.  Ο αθλητισμός είναι η έμπρακτη εφαρμογή της αρχής της άμιλλας, που απομακρύνει τον αντιανθρωπιστικό ανταγωνισμό, αλλά και την ιδεαλιστική αλληλεγγύη. Από την άμιλλα  πολλά έχουν να διδαχθούν και οι σύγχρονες κοινωνίες.

  Οι αθλητικοί αγώνες, ήταν λ ι τ ο ί και απέριττοι, όπως η Ελλάς. Κατά τρόπο ανεπανάληπτο εκφράζει αυτό ο  Δημάρατος, κατά τη διήγηση του Ηροδότου (Ιστορίαι) σε ερώτηση του Ξέρξη, ο οποίος επιθυμεί να μάθει, αν θα του αντισταθούν οι Έλληνες. «Η Ελλάς απέκτησε  αρετή, που κατεργάστηκαν η σοφία και ο ισχυρός νόμος.  Με αυτή εφοδιασμένη η Ελλάς αμύνεται κατά της πενίας και του δεσποτισμού»[4]. Λόγια με τεράστια σημασία για μας σήμερα.

Β΄  Η κατοχύρωση του αθλητισμού στο ελληνικό Σύνταγμα

5. Η ανάπτυξη του αθλητισμού στους νεότερους χρόνους και οι διεθνείς του διαστάσεις οδήγησαν τον έλληνα συντακτικό νομοθέτη, το έτος 1975, στη συνταγματική κατοχύρωση του αθλητισμού, ο οποίος με το άρθρο 19 παρ. 6 του ελληνικού Συντάγματος τέθηκε υπό την προστασία, επιχορήγηση και ανώτατη εποπτεία του κράτους. Κατά το άρθρο 16 παρ. 9.  «Ο αθλητισμός τελεί υπό την προστασία  και την ανώτατη εποπτεία του Κράτους. Το Κράτος επιχορηγεί και ελέγχει τις ενώσεις των αθλητικών σωματείων  κάθε  είδους,  όπως  νόμος  ορίζει.  Νόμος ορίζει επίσης  τη διάθεση  των ενισχύσεων που  παρέχονται κάθε φορά στις επιχορηγούμενες ενώσεις σύμφωνα με τον προορισμό τους». Δεν είναι ασφαλώς τυχαίο ότι Συντάγματα, όπως και το ελληνικό έχουν προχωρήσει στη ρητή αναγνώριση και προστασία του αθλητισμού Τα παλαιότερα ελληνικά Συντάγματα δεν περιείχαν διατάξεις αναφερόμενος στον αθλητισμό. Για πρώτη φορά στο Σύνταγμα του 1975 με το άρθρο 16 παρ. 9 κατοχυρώνεται ο αθλητισμός ως θεσμός προστατευόμενος από το Σύνταγμα και παράλληλα αναγνωρίζονται συνταγματικά δικαιώματα που απορρέουν από αυτόν[5]. Τη συνταγματική προστασία του αθλητισμού συμπληρώνουν και άλλες μη ειδικά αναφερόμενες σε αυτόν  διατάξεις,  μεταξύ των οποίων ιδιαίτερη θέση κατέχει η διάταξη του άρθρου 5 παρ. 1 του Συντάγματος, η οποία κατοχυρώνει την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Η αθλητική δραστηριότητα αποτελεί πράγματι βασική μορφή της ολοκλήρωσης της ανάπτυξης της προσωπικότητας. Το αθλητικό δίκαιο[6] διακρίνεται σε συνταγματικό και κοινό δίκαιο. Οι συνταγματικές διατάξεις εξειδικεύονται με μεγάλο αριθμό διατάξεων του κοινού δικαίου. Το «δικαίωμα στον αθλητισμό» αναγνωρίζεται στον Διεθνή Καταστατικό Χάρτη του Αθλητισμού της UNESCO[7] καθώς επίσης και στον Ολυμπιακό Χάρτη της ΔΟΕ[8]

6. Όπως η γενικότερη συνταγματική προστασία, έτσι και η προστασία του αθλητισμού είναι διττή, αντικειμενική και υποκειμενική. Ο αθλητισμός προστατεύεται και ως θεσμός και ως δικαίωμα, αντικειμενικά και υποκειμενικά. Η συνταγματική προστασία του αθλητισμού δεν αποτελεί προγραμματική πρόταση, απλή υπόδειξη ή ευχή του συντακτικού νομοθέτη, αλλ΄ισχύον δίκαιο. Είναι πάντως δυνατή η αναθεώρηση της διάταξης του άρθρου 16 παρ. 9.  Η διάταξη αυτή έχει την ίδια τυπική δύναμη με όλες τις άλλες συνταγματικές διατάξεις, σύμφωνα με την αρχή της τυπικής ισοδυναμίας. Ο συντακτικός νομοθέτης προστατεύει τον αθλητισμό σε πλήρη αρμονία με όλα τα άλλα προστατευόμενα συνταγματικά αγαθά. Κατά συνέπεια οι πραγματικές συγκρούσεις στο χώρο του αθλητισμού δεν αποτελούν και νομικές συγκρούσεις, δεν είναι δηλαδή και συγκρούσεις νομικών ρυθμίσεων. Οι πραγματικές συγκρούσεις στο πεδίο του αθλητισμού δεν πρέπει να αίρονται μέσω στάθμισης, η οποία άλλωστε αποκλείεται από την αρχή της τυπικής ισοδυναμίας, αλλά μέσα από τη θεσμική προσαρμογή των δικαιωμάτων στον αθλητικό χώρο και την ανάδειξη της αιτιώδους συνάφειας δικαιωμάτων και θεσμών.

7. Όπως προκύπτει από τη λεκτική διατύπωση του άρθρου 16 παρ. 9, αναδεικνύεται κυρίως η αντικειμενική διάσταση της συνταγματικής προστασίας. Ο συντακτικός νομοθέτης καθιερώνει θεσμική εγγύηση ή εγγύηση θεσμού. Παράλληλα ο συντακτικός νομοθέτης αναγνωρίζει αυτοτελές μητρικό συνταγματικό δικαίωμα στον αθλητισμό. Από την αντικειμενική συνταγματική κατοχύρωση του αθλητισμού, προκύπτει η κατοχύρωση του δικαιώματος στον αθλητισμό ως μητρικού δικαιώματος του αθλητικού χώρου, ως γενικού δικαιώματος στην άθληση[9]. Το δικαίωμα στον αθλητισμό είναι το δικαίωμα συμμετοχής στην αθλητική ζωή, ως μερικότερη βιοτική περιοχή του γενικότερου κοινωνικού χώρου. Φορείς του δικαιώματος στον αθλητισμό είναι τα φυσικά πρόσωπα. Η αθλητική συμμετοχή μπορεί να είναι ενεργητική ή παθητική.  Κατοχυρώνονται τα δικαιώματα  των αθλητών, αλλά και τα δικαιώματα των φιλάθλων. Καθένας είναι ελεύθερος να αθλείται και να επιλέγει το άθλημα της αρεσκείας του. Τόσο η παθητική, όσο και η ενεργητική διάσταση έχουν θετικό και αρνητικό περιεχόμενο. Καθένας έχει δικαίωμα να αθλείται ή να μην αθλείται. Κανείς δεν μπορεί να εξαναγκάζεται σε άθληση γενικά ή σε συγκεκριμένο άθλημα. Φορείς της αθλητικής ελευθερίας είναι οι Έλληνες, αλλά και οι Αλλοδαποί. Εκτός των φυσικών προσώπων φορείς είναι και τα νομικά πρόσωπα, και οι αθλητικές ενώσεις, όπως άλλωστε ρητά αναφέρεται στη σχετική διάταξη. Και τα νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου και τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, αθλητικά σωματεία και ενώσεις, αθλητικές εταιρείες, αλλά και αθλητικές ενώσεις, που δεν έχουν αποκτήσει νομική προσωπικότητα είναι υποκείμενα αθλητικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων Παραίτηση από το συνταγματικό αθλητικό δικαίωμα δεν είναι δυνατή.

8.  Ο αθλητισμός προστατευόμενος στο Σύνταγμα, ανάγεται σε συνταγματικό αγαθό και επομένως σε αντικείμενο του αντίστοιχου δικαιώματος. Ως συνταγματικό αγαθό συντίθεται από τα δύο στοιχεία της φύσης του πράγματος, σώμα και πνεύμα,  corpus   animus, άρρηκτα μεταξύ τους συνδεδεμένα. (α) Στη πνευματική διάσταση του αθλητισμού ανήκει η αθλητική ιδέα, το αθλητικό πνεύμα, το ευ αγωνίζεσθαι. (β) Στην υλική διάσταση ανήκει το σύνολο των υλικών αθλητικών ενεργειών, αλλά και των απαραίτητων αντικειμένων, που καθιστούν δυνατή την άσκηση του αθλητισμού και την υλοποίηση του αθλητικού ιδεώδους. Πραγματική και νομική έννοια του αθλητισμού δεν διακρίνονται. Ο συντακτικός νομοθέτης δεν εισάγει ιδιαίτερους νομικούς εννοιολογικούς προσδιορισμούς. Στην ευρύτερη έννοια του αθλητισμού σήμερα, δεν περιλαμβάνεται μόνο ο κλασικός αθλητισμός, τα αγωνίσματα στίβου, αλλά και ο αθλητισμός των σπορ, οι αθλοπαιδιές. Στη σύγχρονη εποχή ο αθλητισμός διακρίνεται επίσης σε ερασιτεχνικό και επαγγελματικό.

9. Το προστατευόμενο αγαθό «αθλητισμός» προσδιορίζει το περιεχόμενο της εξουσίας, που απορρέει από το αντίστοιχο δικαίωμα, δηλαδή της εξουσίας προς υλοποίηση διαφόρων αθλητικών ενεργειών και γενικότερα ενεργειών συνδεομένων με τον αθλητισμό. Η απορρέουσα από την αθλητική ελευθερία εξουσία, όπως κάθε άλλη διακρίνεται σε θετική, ελευθερία συμμετοχής και αρνητική ελευθερία αποχής. Το Σύνταγμα δεν επιτρέπει τον εξαναγκασμό σε άθληση ή την επιβολή συγκεκριμένου αθλήματος. Η αρνητική ελευθερία προσαρμόζεται θεσμικά στο θεσμικό πλαίσιο της εκπαίδευσης. Είναι ελευθερία ενεργητική όπως αυτή των αθλητών και παθητική, όπως των φιλάθλων. Η εκ του αθλητικού δικαιώματος εξουσία περιλαμβάνει μερικότερες εξουσίες, όπως την ελευθερία αθλητικής  συνείδησης και έκφρασης του αθλητικού φρονήματος, την ελευθερία προπόνησης, συμμετοχής στις αθλητικές διοργανώσεις, επιλογής αθλήματος κλπ.

10. Η αθλητική ελευθερία, όπως κάθε άλλη,  έχει τρισδιάστατο περιεχόμενο, αμυντικό, προστατευτικό και διασφαλιστικό. Η αμυντική διάσταση του δικαιώματος στρέφεται erga omneς και προστατεύει τον φορέα του αθλητικού δικαιώματος από επιθετικές ενέργειες του κράτους, αλλά και των ιδιωτών. Η διαπροσωπική ενέργεια («τριτενέργεια»), η κατά των ιδιωτών κατεύθυνση των συνταγματικών δικαιωμάτων  προβλέπεται στο άρθρο 25 παρ. 1 του ελληνικού Συντάγματος. Η αθλητική ελευθερία προστατεύεται επομένως και έναντι των αθλητικών ενώσεων. Το δικαίωμα στον αθλητισμό, κατά ρητή επιταγή του άρθρ. 16 παρ. 9 Σ,  έχει επίσης προστατευτική διάσταση, στρεφόμενη όχι κατά, αλλά προς το κράτος και το υποχρεώνει σε προστασία από κάθε επιθετική ενέργεια. Η προστατευτική αξίωση δεν στρέφεται erga omnes, δεν στρέφεται και προς τους ιδιώτες. Έχει τέλος η αθλητική ελευθερία διασφαλιστικό περιεχόμενο που επίσης προβλέπεται ρητά με εξουσιοδότηση προς τον κοινό νομοθέτη να ρυθμίζει τις κρατικές επιχορηγήσεις και τον έλεγχο των ενώσεων και των αθλητικών σωματείων. Νόμος ορίζει τη διάθεση των ενισχύσεων που παρέχονται κάθε φορά στις επιχορηγούμενες ενώσεις σύμφωνα με τον προορισμό τους.

11. Τα αθλητικά δικαιώματα ασκούνται σε δύο επίπεδα είτε στο πλαίσιο της γενικής σχέσης είτε εντός ειδικών σχέσεων. Στη γενική σχέση οριοθετούνται από το τρίπτυχο νομιμότητα, κοινωνικότητα, χρηστότητα, (άρθρ. 5 και 25 Σ). Η άσκηση της ελευθερίας αυτής δεν μπορεί να υπερβαίνει τα όρια που θέτουν τα δικαιώματα των άλλων, το Σύνταγμα και τα χρηστά ήθη. Δεν είναι επίσης ανεκτή η καταχρηστική άσκησή της. Η αθλητική ελευθερία δεν παρέχει εξουσία καταστροφής ξένων πραγμάτων, άσκησης οποιασδήποτε μορφής βίας πέραν των προβλεπομένων από τους αθλητικούς κανόνες. Με τον τρόπο αυτό οριοθετείται η αθλητική ελευθερία, αλλά δεν περιορίζεται στη γενική σχέση, παρά μόνο κατά την άσκησή της, μέσα στο πλαίσιο ειδικών σχέσεων και μόνο κατά το μέτρο που επιβάλλεται από την αιτιώδη συνάφεια του συγκεκριμένου δικαιώματος προς το θεσμό, μέσα στον οποίο εφαρμόζεται (θεσμική προσαρμογή). Η αθλητική ελευθερία προσαρμόζεται θεσμικά στο πλαίσιο της εκπαίδευσης ή και άλλων θεσμών, όπως οι φυλακές. Το δικαίωμα άθλησης των κρατουμένων έχει σημασία κυρίως υπό την έννοια της εξασφάλισης συνθηκών άθλησης, προσαρμοσμένων στην ειδική κυριαρχική σχέση στην οποία βρίσκονται. Επίσης οι αθλητές και άλλοι παράγοντες οφείλουν να ακολουθήσουν τους κανόνες της διοργάνωσης, στην οποία συμμετέχουν. Η εφαρμογή των αθλητικών δικαιωμάτων στους μερικότερους θεσμούς και έννομες σχέσεις προϋποθέτει τη θεσμική τους προσαρμογή, δηλαδή την εφαρμογή τους κατά ην έκταση που επιβάλλει η μεταξύ δικαιώματος και θεσμού αιτιώδης συνάφεια. Τα συνταγματικά δικαιώματα ασκούμενα μέσα στους αθλητικούς θεσμούς «θεσμοποιούνται» και αποκτούν θεσμικό περιεχόμενο. Κατά γενικό κανόνα επιτρέπονται οι αιτιώδεις και απαγορεύονται οι αναιτιώδεις περιορισμοί των αθλητικών δικαιωμάτων.

12.Ο χώρος του αθλητισμού αποτελεί μερικότερο βιοτικό χώρο, στον οποίο συνυπάρχουν σε οργανωμένο σύνολο αθλητικά δικαιώματα – υποχρεώσεις, αθλητικές σχέσεις και θεσμοί. Τα αθλητικά δικαιώματα είναι σύμφυτα προς τις αθλητικές σχέσεις και τους αθλητικούς θεσμούς. Σε αυτά ανήκουν η ελευθερία επιλογής αθλήματος, η ελευθερία άσκησης και προπόνησης, κλπ. Από την συνεφαρμογή του κατά το άρθρο 16 μητρικού δικαιώματος στον αθλητισμό και των άλλων συνταγματικών δικαιωμάτων παράγονται μικτά αθλητικά συνταγματικά δικαιώματα, όπως αθλητικό δικαίωμα συνέρχεσθαι, αθλητικό δικαίωμα συνεταιρίζεσθαι, η ελευθερία επιλογής και συμμετοχής σε αθλητικό σωματείο αθλητικό τύπος, αθλητική πληροφόρηση κλπ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι αθλητικές συναθροίσεις, οι οποίες πρέπει να θεωρούνται πλέον ότι συγκεντρώνουν τα χαρακτηριστικά της συνταγματική προστατευόμενης συνάθροισης.

Γ΄ Αθλητισμός, κλασσικές αξίες και Σύνταγμα

13.  Η βαθύτερη κατανόηση του όρου «αθλητισμός», ως νομικού συνταγματικού όρου, προϋποθέτει την αναγωγή στη στενή διασύνδεση σώματος και πνεύματος των αρχαίων κλασικών χρόνων και την επίσης υπαρξιακή σύνδεσή του με κλασικές διαχρονικές αξίες, πολλές από τις οποίες έχουν σήμερα κατοχυρωθεί συνταγματικά. Ο αθλητισμός συνδέεται πράγματι με τις υπέρτατες αξίες του ανθρώπινου πολιτισμού, όπως καθορίστηκαν από το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και τη φιλοσοφία, αρχές οι οποίες περιελήφθησαν στα σύγχρονα Συντάγματα (και τις διεθνείς συμβάσεις) συνδέοντας έτσι στενά συνταγματισμό και αθλητισμό.

  (α) Ο αθλητισμός ωθούμενος από την αγάπη στον άνθρωπο και το ανθρώπινο σώμα συνδέεται με την α ν θ ρ ώ π ι ν η   α ξ ί α, που αποτελεί την καταστατική αρχή της σύγχρονης έννομης τάξης. Στο ελληνικό Σύνταγμα η ανθρώπινη αξία αποτελεί την καταστατική  αρχή της σύγχρονης ελληνικής έννομης τάξης. Πρόκειται για την υπέρτατη αρχή, η οποία γαλουχήθηκε στον αρχαιοελληνικό χώρο και πολλαπλά συνδέεται με τη δημιουργία και την εξέλιξη του αθλητισμού. Στην Αρχαία Ελλάδα οι αθλητικοί αγώνες, όχι μόνο δεν ήταν αποκλειστικά για την ευχαρίστηση ή απλά αγώνες επίδειξης δύναμης, αλλά πολύ περισσότερο – σε αντίθεση με τη ρωμαϊκή αρένα ή μεσαιωνικά αγωνίσματα- δεν περιείχαν οποιαδήποτε θηριωδία, αλλά ετελούντο με απόλυτο σεβασμό στην ανθρώπινη αξία. Το άρθρο 7 παρ.2  απαγορεύει τα βασανιστήρια και τις σωματικές κακώσεις, με οποιοδήποτε τρόπο τη βλάβη της υγείας ή την άσκηση ψυχολογικής βίας. Δεν περιλαμβάνεται εδώ η εξουθενωτική προπόνηση των αθλουμένων ή επιβαρύνσεις κατά την άθληση, που μπορούν να οδηγήσουν σε βλάβες της υγείας και προκαλούν σοβαρές σωματικές κακώσεις. Συναφές το παράδειγμα της πυγμαχίας, το οποίο θεωρείται άθλημα ανεκτό από την έννομη τάξη.

(β) Ο αθλητισμός απαραίτητος για τη διάπλαση ελεύθερων πολιτών συνδέεται επίσης με την  ε λ ε υ θ ε ρ ί α  (άρθρ.5 Σ) και την  ι σ ό τ η τα α (άρθρ.4 Σ). Η διάταξη του άρθρου 5 παρ. 1 Σ, κατοχυρώνει την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και η αθλητική δραστηριότητα αποτελεί πράγματι βασική μορφή της ολοκλήρωσης της ανάπτυξης αυτής. Καθένας είναι ελεύθερος να αθλείται και να επιλέγει το άθλημα της αρεσκείας του. 

Ο έλληνας αθλητής οπλισμένος με την ο λ ι γ ά ρ κ ε ι α οδηγείται στην ελευθερία, γιατί ελεύθερος είναι πρώτα όποιος απαλλάσσεται από τις μη απαραίτητες, τις πλαστές ανάγκες και την απόλαυση περιττών υλικών αγαθών. Ο άνθρωπος αυτός δεν χρωστά χρήματα, δεν χρειάζεται να δανειστεί, διότι δεν έχει ανάγκες να καλύψει. Αν και το πρότυπο αυτό είναι αντίθετο προς το σημερινό, εντούτοις μας δείχνει και σήμερα τον ορθό δρόμο. Η ιστορία της Καλλιπάτειρας αποδεικνύει το μεγάλο ενδιαφέρον και την .. έμμεση συμμετοχή στους Ολυμπιακούς αγώνες των γυναικών, οι οποίες αθλούνται και παίρνουν μέρος σε αγώνες, όπου τους επιτρέπεται  είτε και πάλι στους Ολυμπιακούς ως ιδιοκτήτριες ίππων, όπως η Ολυμπιονίκης Κυνίσκα και άλλες  στα Ηραία είτε σε μουσικούς αγώνες, όπως στα Πύθια.

(γ) Όπως ο αθλητισμός έτσι και η  π α ι δ ε ί α και η  τ έ χ ν η κατοχυρώνονται σήμερα συνταγματικά στο ίδιο άρθρο 16. Η παιδεία είχε στην Αρχαία Ελλάδα και έχει κατά κάποιο τρόπο σε ένα βαθμό και σήμερα διπλή κατεύθυνση προς το σώμα και το πνεύμα. Η εκπαίδευση του σώματος έχει ως αποτέλεσμα, όχι μόνο τη σωματική, αλλά και την ψυχική, ηθική χαρακτηρολογική διάπλαση του ανθρώπου, καθόσον γαλουχείται η θέλησή του, οπλίζεται με υπομονή και επιμονή και αποκτά πίστη στην επίτευξη του σκοπού του. Ο Πίνδαρος και ο Βακχυλίδης υμνούσαν ολυμπιονίκες ή πυθιονίκες. Ο Μύρων ο αγαλματοποιός αποθανάτιζε την κίνηση του δισκοβόλου. Ο ομότεχνός του Πολύκλειτος θέσπιζε με το άγαλμα του δορυφόρου τον «κανόνα» του πλαστουργημένου από την άθληση ανθρώπινου σώματος.

(δ) Η σύνδεση ειρήνης  και αθλητισμού είναι γνωστή από την ελληνική αρχαιότητα, γνωστή ως «Ο λ υ μ π ι α κ ή   ε κ ε χ ε ι ρ ί α» κατά την οποία έπαυαν οι εχθροπραξίες, μεταξύ των αρχαίων ελληνικών πόλεων, κατά την περίοδο που συμμετείχαν στους Αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες.  Κατά το Άρθρo 2  παρ. 2  «H Eλλάδα, ακoλoυθώντας τoυς γενικά αναγνωρισμένoυς κανόνες τoυ διεθνoύς δικαίoυ, επιδιώκει την εμπέδωση της ειρήνης, της δικαιoσύνης, καθώς και την ανάπτυξη των φιλικών σχέσεων μεταξύ των λαών και των κρατών». Τις τελευταίες δεκαετίες, γίνεται προσπάθεια η εκεχειρία αυτή να καθιερωθεί ως παγκόσμιος θεσμός, τουλάχιστον κατά την περίοδο που διοργανώνονται οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες.  Στις 3 Νοεμβρίου 2003, 190 κράτη-μέλη του Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) αριθμός-ρεκόρ στην ιστορία του οργανισμού, συγκηδεμόνευσαν. Με ψήφισμα, που κατέθεσε η Ελλάδα καλούσε όλα τα έθνη να συμμετάσχουν στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας  το έτος 2004, με 16 ημέρες ειρήνη.

Επίλογος

14. Το ζήτημα βέβαια δεν είναι μόνο να αναπολήσουμε την παλαιά ένδοξη εποχή θαυμάζοντάς την. Οι εποχές έρχονται και παρέρχονται και άλλωστε κανείς δεν μπορεί να προχωρήσει μπροστά κοιτάζοντας μόνο πίσω. Όμως το μεγάλο ερώτημα είναι τι μπορούμε να διδαχθούμε οι σύγχρονες κοινωνίες από το αρχαιοελληνικό πρότυπο και ειδικότερα του αθλητισμού και σε τι μπορεί να μας βοηθήσει, όχι μόνο για ένα καλλίτερο αθλητισμό σήμερα, αλλά και για ένα καλλίτερο κόσμο.  Η σύγκριση του αρχαιοελληνικού αθλητισμού και του σύγχρονου, δεν αφορά μόνον τον αθλητισμό. Πολύ περισσότερο είναι σύγκριση και σύγκρουση δύο κόσμων. Είναι η σύγκρουση χρηματοπιστωτισμού και Δημοκρατίας, χρηματοπιστωτισμού και ανθρωπισμού,  όπως τη βλέπουμε στις μέρες μας σε διεθνές επίπεδο. Η προσπάθεια για ένα καλλίτερο αθλητισμό σήμερα, είναι προσπάθεια για έναν καλλίτερο κόσμο.

---

[1] Εναρκτήρια Ομιλία στο 20^ο Παγκόσμιο Συνέδριο της IASL στις 10 Δεκεμβρίου  2014, Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η σημερινή ημέρα εορτάζεται σε ανάμνηση της υπογραφής της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Δγμοσιεύθηκε στην ΕΔΔΔ τευχ.Β 2015

[2] Από τους στίχους της Οδύσσειας αντηχούσε η αξιολογική αντιδιαστολή του αθλητισμού προς την ενασχόληση αποκλειστικά σε κερδοφόρα εμποροναυτική δράση _ από τον Αλκίνοο (θ 103) και τον Λαοδάμα (θ 147-148) και από τον Ευρύαλο (θ 159-164).

[3] Ηρόδοτος 8, 26  Ιστορίαι (Ηροδότου)/Ουρανία 26 :   ἧκον δέ σφι αὐτόμολοι ἄνδρες ἀπ᾽ Ἀρκαδίης ὀλίγοι τινές, βίου τε δεόμενοι καὶ ἐνεργοὶ βουλόμενοι εἶναι. ἄγοντες δὲ τούτους ἐς ὄψιν τὴν βασιλέος ἐπυνθάνοντο οἱ Πέρσαι περὶ τῶν Ἑλλήνων τί ποιέοιεν· εἷς δέ τις πρὸ πάντων ἦν ὁ εἰρωτῶν αὐτοὺς ταῦτα. 2 οἳ δέ σφι ἔλεγον ὡς Ὀλύμπια ἄγουσι καὶ θεωρέοιεν ἀγῶνα γυμνικὸν καὶ ἱππικόν. ὁ δὲ ἐπείρετο ὅ τι τὸ ἄεθλον εἴη σφι κείμενον περὶ ὅτευ ἀγωνίζονται· οἳ δ᾽ εἶπον τῆς ἐλαίης τὸν διδόμενον στέφανον. ἐνθαῦτα εἴπας γνώμην γενναιοτάτην Τιγράνης ὁ Ἀρταβάνου δειλίην ὦφλε πρὸς βασιλέος. 3 πυνθανόμενος γὰρ τὸ ἄεθλον ἐὸν στέφανον ἀλλ᾽ οὐ χρήματα, οὔτε ἠνέσχετο σιγῶν εἶπέ τε ἐς πάντας τάδε. “παπαῖ Μαρδόνιε, κοίους ἐπ᾽ ἄνδρας ἤγαγες μαχησομένους ἡμέας, οἳ οὐ περὶ χρημάτων τὸν ἀγῶνα ποιεῦνται ἀλλὰ περὶ ἀρετῆς ”. τούτῳ μὲν δὴ ταῦτα εἴρητο.

 

[4] τῇ ῾Ελλάδι πενίη μὲν αἰεί ποτε σύντροφός ἐστι, ἀρετὴ δὲ ἔπακτός ἐστι, ἀπό τε σοφίης κατεργασμένη καὶ νόμου ἰσχυροῦ· τῇ διαχρεωμένη ἡ ῾Ελλὰς τήν τε πενίην ἀπαμύνεται καὶ τὴν δεσποσύνην.᾿ Ελεύθεροι γὰρ ἐόντες οὐ πάντα ἐλεύθεροί εἰσι· ἔπεστι γάρ σφι δεσπότης νόμος,  [...] μένοντας ἐν τῇ τάξι ἐπικρατέειν ἢ ἀπόλλυσθαι.    Ηρόδοτος  Ἱστορίαι (7.100.1-7.104.5)

[5]  Κατά το άρθρο 43 παρ. 3 του Ισπανικού Συντάγματος του 1978, «Οι δημόσιες εξουσίες στηρίζουν την υγιεινή αγωγή, τη φυσική αγωγή και τον αθλητισμό..». Άρθρο 53 παρ. 2 Λιθουανικού Συντάγματος 1992.. Άρθρο 68 Ελβετικού Συντάγματος (2004). Άρθρο 68 παρ. 5 Πολωνικού Συντάγματος 1997. 

[6] Βλ. Δ. Παναγιωτόπουλο, Αθλητικό Δίκαιο Ι, 2005 κυρίως σ. 164-240.

[7]  Χάρτης UNESCO Προοίμιο σ. 159 επ.

[8] Παρ. 8 των Θεμελιωδών Αρχών του Χάρτη.  Το άρθρο ΙΙ-14 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης  (Δικαίωμα Εκπαίδευσης) δεν αναφέρεται ειδικότερα στον αθλητισμό. Κατά τη  διάταξη του άρθρου ΙΙΙ- 177 (πρώην 149) παρ. ζ΄του Σχεδίου του Ευρωπαϊκού Συντάγματος ¨(Η δράση της Ένωσης έχει ως στόχο να αναπτύσσει την ευρωπαϊκή διάσταση του αθλητισμού προάγοντας το αδιάβλητο των πρωταθλημάτων και τη συνεργασία ανάμεσα στους αθλητικούς φορείς, καθώς και προστατεύοντας τη φυσική και ηθική προτεραιότητα των αθλητών, ιδίως των νέων αθλητών.

[9]  Κατά την [παρ. 8 των Θεμελιωδών Αρχών του Ολυμπιακού Χάρτη η άσκηση του αθλητισμού συνιστά ανθρώπινο δικαίωμα. Κάθε πρόσωπο έχει το δικαίωμα να αθλείται σύμφωνα με τις ανάγκες του.