του
Ανδρέα Γ. Δημητρόπουλου
SΤο Σύνταγμα προβλέπει τρία επίπεδα λειτουργίας των θεσμών και της άσκησης των Συνταγματικών Δικαιωμάτων, την συνταγματική κανονικότητα, την έκτακτη κατάσταση ανάγκης άρθρ.44 παρ.1Σ) και την εξαιρετική κατάσταση ανάγκης (άρθρ.48Σ.) Και στα τρία επίπεδα και κατά συστηματική ερμηνεία των συνταγματικών διατάξεων πραγματοποιείται ι η θεσμική εφαρμογή των συνταγματικών δικαιωμάτων.
Α. Συνταγματική κανονικότητα:
1. Είναι η κατάσταση κατά την οποία υπάρχει κοινωνική οικονομική και πολιτική ομαλότητα. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρόκειται για ιδανική κατάσταση στην οποία δεν υπάρχουν προβλήματα και κίνδυνοι. Σημαίνει όμως ότι οι κίνδυνοι δεν έχουν εξελιχθεί ώστε να δημιουργηθεί εκτροπή από την συνταγματική κανονικότητα, Δεν υπάρχει δηλαδή έκτακτη ανάγκη όπως απαιτείται από το άρθρο 44 ούτε και εξαιρετική ανάγκη όπως απαιτεί το 48.
2. Τα συνταγματικά δικαιώματα προσαρμόζονται με την είσοδο του ατόμου στους διάφορους θεσμούς όπως π.χ. στον γάμο στα διάφορα σωματεία κλπ κατά συστηματική πάντοτε ερμηνεία των σχετικών διατάξεων. Η ρύθμιση και ειδικότερα η απαγόρευση των συναθροίσεων κατά το άρθρο 11 Σ αφορά το πλαίσιο συνταγματικής κανονικότητας. Ειδικότερα:
(α) Ιδιωτικές συναθροίσεις: Κατά το Σύνταγμα αποκλείεται, δεν επιτρέπεται δηλαδή σε καμία περίπτωση η απαγόρευση ιδιωτικών συναθροίσεων.
(β1)Δημόσιες κλειστές συναθροίσεις : Στο πλαίσιο πάντοτε της συνταγματικής κανονικότητας δεν επιτρέπεται σε καμία περίπτωση η απαγόρευση των δημοσίων κλειστών συναθροίσεων.
(β2) Δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις: Αντίθετα είναι δυνατή η απαγόρευση των δημόσιων υπαίθριων συναθροίσεων είτε σε όλη την επικράτεια (ολική) αν υπάρχει σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια είτε τοπικά αν υπάρχει σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής (άρθρ.11 παρ.2εδ.β΄Σ) Η απαγόρευση αφορά πάντοτε συγκεκριμένη συνάθροιση είναι δηλαδή πάντα ειδική και συγκεκριμένη και δεν μπορεί να είναι γενική να αφορά δηλαδή την διενέργεια όλων των συναθροίσεων. Η απαγόρευση αναφέρεται στο πλαίσιο της συνταγματικής κανονικότητας πρόκειται δηλαδή για κινδύνους ορατούς και υπαρκτούς οι οποίοι όμως δεν έχουν υπεισέλθει στο πλαίσιο της έκτακτης καταστάσεις ανάγκης. Πρόκειται δηλαδή για κίνδυνο που βρίσκεται ακόμη σε κατάσταση προηγούμενη της κατάστασης ανάγκης μέσα δηλαδή στο πλαίσιο της κανονικότητας.
Β΄ Έκτακτη κατάσταση ανάγκης (άρθρ. 44 παρ.1Σ)
1’ Πρόκειται για έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης δηλαδή για τις περιπτώσεις, στις οποίες εμφανίζεται ισχυρή που έχει επιβάλλει αποκλίσεις από την συνταγματική κανονικότητα.διατάραξη κυρίως κοινωνική ή οικονομική ή και “δευτερεύουσα¨ πολιτική διατάραξη υπό την έννοια ότι δεν πρόκειται για απειλή της χώρας ή της λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος. Στην έκτακτη κατάσταση ανάγκης υπάρχει συνταγματικοπολιτική ομαλότητα (διότι δεν απειλείται η Χώρα ή η Δημοκρατία) όχι όμως και κοινωνικοοικονομική κανονικότητα.
Στην περίπτωση της παρούσας πανδημίας ο υφιστάμενος κίνδυνος έχει περάσει τα όρια της κοινωνικής και οικονομικής κανονικότητας και βρίσκεται ήδη στην περιοχή της έκτακτης κατάστασης ανάγκης και έχει πλέον ενεργοποιηθεί η ειδική κυριαρχική υγειονομική σχέση στο πλαίσιο της οποίας ασκούνται τα συνταγματικά δικαιώματα. Η παρουσία της πανδημίας οδηγεί στην λήψη μέτρων για την αντιμετώπισή της, που εμποδίζουν την ελεύθερη και καθ όλο το περιεχόμενό τους άσκηση ορισμένων συνταγματικών δικαιωμάτων, δηλαδή εκείνων μόνον που συνδέονται με σχέση αιτιώδους συνάφειας προς την ειδική κυριαρχική έννομη σχέση και μόνον κατά το αιτιωδώς απαιτούμενο μέτρο. Στα Συνταγματικά δικαιώματα που ιδιαίτερα συνδέονται με την αντιμετώπιση της πανδημίας ανήκουν η ελευθερία κίνησης (άρθρ.5 Σ) και το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι (άρθρ.11), δικαιώματα στα οποία έχουν ήδη επιβληθεί σημαντικοί περιορισμοί. εναντίον των οποίων και ιδιαιτέρως εναντίον της απαγόρευσης της γενικής υπαίθριας συνάθροισης, εγέρθηκαν έντονες αντιρρήσεις.
2. Σε έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης επιβάλλεται η θεσμική προσαρμογή μόνον των Συνταγματικών δικαιωμάτων, που αιτιωδως συνδέονται με τη συγκεκριμένη ανάγκη -όπως εν προκειμένω για την αντιμετώπιση της πανδημίας - και μόνο κατά το μέτρο που επιβάλλεται από την αιτιώδη συνάφεια. Οι συναθροίσεις εμπεριέχουν μεγάλο κίνδυνο διεύρυνσης της πανδημίας λόγω της συγκέντρωσης μεγάλου αριθμού ατόμων, εφόσον δεν λαμβάνονται και δεν τηρούνται τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα. Είναι επομένως δυνατή στο πλαίσιο της συνταγματικά προβλεπόμενης ειδικής κυριαρχικής σχέσεως δημόσιας υγείας, η κατά το άρθρο 11Σ γενική η τοπική απαγόρευση συναθροίσεων - κατά συστηματική ερμηνεία του άρθρου 11, 44 παρ.1 και των άρθρ. 5 παρ.4 ερμ. δήλ., 7παρ.2, 21παρ.3, 22παρ.4, Σ - μόνο όμως κατά το μέτρο, που πράγματι εμπεριέχουν κίνδυνο παραπέρα μετάδοσης του ιού.
Είναι επομένως αντισυνταγματικοί οι περιορισμοί της ανέπαφης κίνησης και συνάθροισης. Δεν είναι σύμφωνες προς το Σύνταγμα απαγορεύσεις μορφών συνάθροισης που δεν εμπεριέχουν αυτόν τον κίνδυνο όπως πχ κατάθεση στεφάνων από αντιπροσωπείες περιορισμένου αριθμού ατόμων που τηρούν τα προβλεπόμενα προληπτικά μέτρα. Δεν είναι σύμφωνες προς το Σύνταγμα απαγορεύσεις μορφών συνάθροισης που δεν εμπεριέχουν αυτόν τον κίνδυνο όπως πχ κατάθεση στεφάνων από αντιπροσωπείες περιορισμένου αριθμού ατόμων που τηρούν τα προβλεπόμενα προληπτικά μέτρα.
Από την συστηματική ερμηνεία των παραπάνω άρθρων 11, 44 κλπ του Συντάγματος σχετικά με την θεσμική προσαρμογή του δικαιώματος του συνέρχεσθαι στην έκτακτη κατάσταση ανάγκης και ειδικότερα στην έκτακτη κατάσταση υγειονομικής ανάγκης (πχ πανδημία) προκύπτουν τα εξής:
α) Ιδιωτικές συναθροίσεις: Είναι δυνατή η απαγόρευση ιδιωτικών συναθροίσεων η οποια απόλυτα απαγορεύεται στη συνταγματική κανονικότητα
β) Δημόσιες κλειστές συναθροίσεις: Επιτρέπεται η απαγόρευση δημόσιων κλειστών συναθροίσεων πχ διαλέξεων συνεδρίων και άλλων διάφορων εκδηλώσεων.
γ)Δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις: επιτρέπεται όχι μόνον η απαγόρευση συγκεκριμένης συναθροίσεις αλλά επιτρέπεται και η γενική απαγόρευση των συναθροίσεων είτε ολικά σε όλη την επικράτεια είτε τοπικά στην συγκεκριμένη περιοχή. Η γενική απαγόρευση μοιάζει με την αναστολή της ισχύος του δικαιώματος στις συναθροίσεις, διαφέρει από αυτήν.
Γ Εξαιρετική κατάσταση ανάγκης:
Συνδέεται συνταγματικά με την κατάσταση πολιορκίας και προβλέπεται από το άρθρο 48 του Συντάγματος μόνον όταν διακυβεύονται δύο κορυφαία συνταγματικά αγαθά, αφενός η εθνική υπόσταση/ασφάλεια και αφετέρου το Δημοκρατικό πολίτευμα. Ο συντακτικός νομοθέτης στο άρθρο 48 αναφέρει expressis verbis τους κινδύνους, που επιτρέπουν την εξαιρετική κατάσταση ανάγκης σε περίπτωση δηλαδή πολέμου επιστράτευσης εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων η άμεσης απειλής της εθνικής ασφάλειας καθώς και αν εκδηλωθεί ένοπλο κίνημα για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος. Το άρθρο 48 του συντάγματος προβλέπει την εξαιρετική κατάσταση ανάγκης στην οποία διακυβεύονται δύο κορυφαία συνταγματικά αγαθά αφενός η εθνική υπόσταση και ασφάλεια και αφετέρου το Δημοκρατικό πολίτευμα. Αντίθετα προς το άρθρο 44 παρ.1 στο άρθρο 48 ο συντακτικός νομοθέτης αναφέρει ονομαστικά με ακρίβεια τα συνταγματικά δικαιώματα πού μπορούν να περιοριστούν, αναφερόμενος στην αναστολή της ισχύος του συνόλου ή μέρους των σχετικών διατάξεων.
Συμπέρασμα
Τελικά και υπό τις προϋποθέσεις που αναπτύχθηκαν η απαγόρευση είναι σύμφωνη προς το Σύνταγμα. Εκεί όμως που κατά την γνώμη μου πάσχει είναι στο ότι περιλαμβάνει και μορφές συνάθροισης, που δεν περιέχουν κίνδυνο μετάδοσης του ιού όπως είναι πχ η σύμφωνη με τους υγειονομικούς όρους κατάθεση στεφάνων από εξουσιοδοτημένες αντιπροσωπείες. Σε κάθε όμως περίπτωση η συνταγματικότητα των μέτρων εξαρτάται από την αληθεια της απειλής.
