ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ και η Σημασία του για μας Σήμερα

ΑΝΔΡΕΑΣ Γ. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου

ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ

ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑ ΜΑΣ ΣΗΜΕΡΑ

Στο κείμενο που ακολουθεί βασίστηκε διάλεξη κατά τον εορτασμό της 14^ης επετείου του Πολυτεχνείου στο Δημοτικό Θέατρο της  Λευκωσίας στις 17 Νοεμβρίου 1987 με τον τίτλο «Το Έπος του Πολυτεχνείου και η Αντίσταση του Ελληνικού Λαού». Μετά από νέα επεξεργασία χρησιμοποιήθηκε ως βάση διάλεξης κατά τον εορτασμό της επετείου του Έπους του Πολυτεχνείου στη Λεμεσσό στις 17 Νοεμβρίου 2015.

Προλεγόμενα. 1

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: AΠΟ ΤΗΝ ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ.. 2

Ι. Η αντίσταση πριν από το Πολυτεχνείο: Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών καθολικώς διαρτυρομένων. 2

ΙΙ. Το τετραήμερο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. 4

1. Τετάρτη 14 Νοεμβρίου: Η κατάληψη. 4

2. Πέμπτη 15 Νοεμβρίου: Ο Ραδιοσταθμός. 5

3. Παρασκευή 16 Νοεμβρίου: Η συμπαράταξη. 5

4. Σάββατο 17 Νοεμβρίου: Η Θυσία. 6

ΙΙΙ. Πολυτεχνείο και Κύπρος. 7

1. Ο Ιωαννίδης. 7

2. Η ανατροπή του Μακαρίου. 7

ΜΕΡΟΣ Β: ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΕΠΟΥΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ. 8

Ι. Τα αίτια της εξέγερσης. 8

1.  Η « παιδεία». 8

3. Η «εξαθλίωση». 9

4.Το momentum.. 9

ΙΙ. Οι Διεκδικήσεις. 9

1. Η εναντίωση στη Δικτατορία. 9

2. Η Δημοκρατία. 10

3. Ο εθνικοαπελευθερωτικός χαρακτήρας. 10

4. Η κοινωνικοοικονομική διάσταση. 10

ΙΙΙ. Ο εθνικός-ενωτικός χαρακτήρας του Πολυτεχνείου. 11

1. Άοπλη εξέγερση. 11

2. Ο διαπαραταξιακός χαρακτήρας. 11

α. Όλες οι πολιτικές τάσεις. 11

β. Πολιτικά κόμματα και Πολυτεχνείο. 11

γ. Ο διατοπικός χαρακτήρας. 12

3.Φοιτητική και ευρύτερη Λαϊκή Εξέγερση. 12

α. Ο διαστρωματικός χαρακτήρας. 12

β. Η Λαϊκή Συμμετοχή. 12

ΙΙΙ. Η «νομιμοποίηση» της αντιδικτατορικής αντίστασης και της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. 13

1.Τυπικό και ουσιαστικό δίκαιο. 13

2.Το δικαίωμα αντίστασης. 13

3. Το Πολυτεχνείο ως επανάσταση. 13

ΜΕΡΟΣ Γ: ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ. 14

I. Πολυτεχνείο και ιστορικό παρελθόν. 14

II. Το Πολυτεχνείο στο παρόν και στο μέλλον. 15

Προλεγόμενα

1. Γιορτάζουμε σήμερα, οι Ελληνες, την επέτειο του ηρωϊκού Πολυτεχνείου, σε βαριά ατμόσφαιρα, γιατί συμπίπτει με την μαύρη επέτειο της ανακήρυξης του ψευδοκράτους του Ντεκτάς. Κύπρος και Πολυτεχνείο ξανά συναντήθηκαν. Ενώνουμε έτσι τη σημερινή φωνή με τις εκατομμύρια  άλλες φωνές διαμαρτυρίας, αγωνίας και οργής, για την πρωτόγνωρη αδικία, στην παγκόσμια ιστορία, που λέγεται Κύπρος.   

2. Η επέτειος του έπους του Πολυτεχνείου, όπως και κάθε επέτειος, έχει δύο, χρονικού περιεχομένου, διαστάσεις. Η πρώτη αναφέρεται στο τότε, στο παρελθόν, η δεύτερη στο τώρα και στο μέλλον. Με τη πρώτη τιμούμε τους ήρωες με τη δεύτερη προσπαθούμε να αντλήσουμε διδάγματα χρήσιμα για το παρόν και το μέλλον. Είναι επομένως λάθος να αποδίδουμε σε οποιαδήποτε επέτειο, ιστορικό μόνο χαρακτήρα και να μη βλέπουμε την επίκαιρη σημασία, που μπορεί να έχει τη δεδομένη στιγμή. Αυτά τα δύο θέλησα να συνδυάσω, όπως φαίνεται ήδη από τον τίτλο της σημερινής ομιλίας «Το Πολυτεχνείο και η σημασία του για μας σήμερα». Βέβαια κάθε επέτειος δεν έχει την ίδια σημασία σε κάθε επόμενη χρονική στιγμή. Όμως η επέτειος του έπους του Πολυτεχνείου έχει σήμερα για μας του έλληνες πολύ μεγάλη σημασία. Και αυτό οφείλεται σε ομοιότητες και παραλληλότητες ανάμεσα στη σημερινή εποχή και εκείνη του Πολυτεχνείου. Ανάμεσα στην εποχή του Πολυτεχνείου και τη σημερινή υπάρχουν βέβαια σημαντικές διαφορές υπάρχουν όμως σημαντικές ομοιότητες και εξαιρετικά ενδιαφέρουσες παραλληλίες. Έτσι αναπτύσσοντας το βασικό θέμα το Πολυτεχνείο αναφέρομαι σύντομα σε ορισμένα σημεία του σήμερα.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: AΠΟ ΤΗΝ ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ

Ι. Η αντίσταση πριν από το Πολυτεχνείο: Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών καθολικώς διαρτυρομένων

3. Το Πολυτεχνείο δεν δημιουργήθηκε «ξαφνικά». Δεν ήταν μια περιστασιακή σύγκρουση, μια στιγμιαία εκδήλωση. Η ουσιαστική ανάλυσή του απαιτεί τη σύνδεσή του με τα γεγονότα, που είχαν προηγηθεί. Στην «προϊστορία» του ανήκουν η δημοκρατική παράδοση, οι ανένδοτοι αγώνες για τη Δημοκρατία μετά τα Ιουλιανά έκτροπα και ολόκληρη η αντίσταση κατά της δικτατορίας. Παράλληλα ο Ελληνικός Λαός είναι Λαός φιλάνθρωπος όπως αποδεικνύει και με τη σημερινή του συμπεριφορά. Δεν ανέχεται τον ευτελισμό της ανθρώπινης προσωπικότητας, τα βασανιστήρια κλπ. Άλλωστε η βία γεννά βία. Η δικτατορία προκαλεί τη λαϊκή αντίδραση. Ήδη την περίοδο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου είχε προϋπάρξει μακροχρόνια συσσώρευση διώξεων, στρατοδικείων, εξορίας, φυλακίσεων και βασανιστηρίων. Η κατάργηση της Δημοκρατίας και η στέρηση της ελευθερίας για μεγάλο χρονικό διάστημα είχαν προλειάνει το έδαφος της εξέγερσης.

Το Πολυτεχνείο υπήρξε το αποκορύφωμα μιας διαρκούς αντίστασης του ελληνικού Λαού, που άρχισε αμέσως με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας, μιας αντίδρασης πολύμορφης και σε πολλά επίπεδα. Οργανώθηκαν ομάδες αντίστασης αντιδικτατορικές οργανώσεις, όπως το πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ), Η Ένωση Εθνικής Σωτηρίας, Η Δημοκρατική Άμυνα, το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ). Ανάμεσα στην εξέγερση του Πολυτεχνείου και την προ-πολυτεχνειακή αντίσταση, υπάρχουν εκτός από κοινά σημεία και βασικές διαφορές, στις οποίες δεσπόζουν η ενότητα και η μαζικότητα του αγώνα, αλλά και η πρωτοτυπία στα μέσα αντιμετώπισης του εχθρού.

4. Ο Αλ. Π α ν α γ ο ύ λ ης ηγέτης αντιστασιακής ομάδας επιχειρεί στις 13 Αυγούστου 1968, να εκτελέσει τον Γ. Παπαδόπουλο. Τοποθετεί εκρηκτική ύλη στο 31ο χιλιόμετρο της παραλιακής λεωφόρου Αθηνών-Σουνίου. Την πυροδοτεί από απόσταση με καθυστέρηση λίγων δευτερολέπτων, ικανών να διαφύγει ο διδάκτορας. Ο Παναγούλης καταδικάστηκε από το στρατοδικείο της Χούντας δις σε θάνατο. Αν δεν εκτελέστηκε η ποινή, αυτό οφείλεται στον αντίκτυπο που θα είχε στο εξωτερικό, αλλά και στις παρεμβάσεις ξένων κυβερνήσεων και οργανώσεων.

5. Την πίστη του στη Δημοκρατία και τον σεβασμό του στα ανθρώπινα δικαιώματα, εκδήλωσε μαζικά ο Λαός της πρωτεύουσας την 1η Νοεμβρίου 1968 στην Κ η δ ε ί α του Γ. Π α π α ν δ ρ έ ο υ. Από το Α΄ Νεκροταφείο μέχρι την Πλατεία Συντάγματος, ο Λαός έδωσε το παρόν. Το «απέραντο λυπημένο πλήθος», που ξέσπασε σε εκδηλώσεις και συνθήματα όπως: 114, ο «Αρχηγός Ζει», «Κάτω η Χούντα», «ο Λαός δεν σας θέλει», «Σήμερα πεθαίνετε εσείς» κ.α. Δεν επρόκειτο για μια «απλή κηδεία», αλλά για πολιτική εκδήλωση, όπως άλλωστε ταίριαζε στον «Γέρο της Δημοκρατίας», που την υπηρέτησε έτσι και με τον θάνατό του.

6. Το σύνθημα του αγώνα στους νέους έδωσε στις 19 Σεπτέμβρη 1970, ο φοιτητής της Γεωλογίας Κώστας Γ ε ω ρ γ ά κ η ς στην κεντρική Πλατεία της Γένοβας. Αυτοπυρπολήθηκε για να υπενθυμίζει ότι ο ελληνισμός και δικτατορία δεν συμβαδίζουν.

7. Σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας τα βασανιστήρια και οι εκτοπίσεις ήταν στην ημερήσια διάταξη. Η τραγικότερη περίπτωση ήταν του αείμνηστου αντιστράτηγου Σπ. Μ ο υ σ τ α κ λ ή, ζωντανή μαρτυρία μέχρι πριν λίγο της αγριότητας της Χούντας. Από τα βασανιστήρια ο Μουστακλής έχασε τη συνείδησή του και καταστράφηκαν τα εγκεφαλικά του κύτταρα, στα άντρα της ΕΑΤ-ΕΣΑ. Την περίοδο της Χούντας κάθε ανθρώπινο δικαίωμα είχε καταλυθεί. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια ήταν ως λέξη και ως έννοια άγνωστη στους στρατοκράτες.

8. Το Φ ο ι τ η τ ι κ ό   Κ ί ν η μ α παρουσίασε ραγδαία άνοδο και είχε σπάνιο ενωτικό χαρακτήρα. Ήταν μια κατακόρυφη αντίδραση, μια έκρηξη που άρχισε να εκδηλώνεται τον Φεβρουάριο 1973, με αποχή των φοιτητών, με την αξίωση συμμετοχής τους στις σπουδαστικές διαδικασίες. Η Χούντα αντέδρασε με τρομοκρατικά μέτρα και επέβαλε τη διακοπή της αναβολής λόγω σπουδών για όσους έπαιρναν ενεργό μέρος στις κινητοποιήσεις, εκδίδοντας το σχετικό διάταγμα στις 12 Φεβρουαρίου 1973. Το Φοιτητικό Κίνημα ξεκίνησε με την κατάληψη της Νομικής Σχολής από 1200 περίπου φοιτητές. Στα παράθυρα και την ταράτσα της Σχολής αναρτήθηκαν τεράστια πανώ με συνθήματα: ΨΩΜΙ, ΠΑΙΔΕΙΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ. Οι φοιτητές έμειναν περισσότερο από 24 ώρες έγκλειστοι στη Νομική Σχολή, ενώ όλος ο κόσμος παρήλασε από αυτή, για να εκφράσει σιωπηρά τη συναίνεσή του. Ακολούθησαν μετά ένα μήνα και άλλες καταλήψεις πανεπιστημιακών οικημάτων.

Το φοιτητικό κίνημα ήταν αυτό, που ανέλαβε πρωταγωνιστικό ρόλο στο έπος του Πολυτεχνείου. Μία σημαντική διαφορά με το σήμερα είναι ότι -για πολλούς λόγους- δεν υπάρχει πλέον φοιτητικό κίνημα τουλάχιστον με αυτή τη μορφή.

9. Αλλά και οι ίδιες οι Ένοπλες Δυνάμεις στον βαθμό, που μπορούσαν να αντιδράσουν δεν παρέμειναν αδρανείς. Στις 23 Μαΐου 1973, εκδηλώνεται το Κ ί ν η μ α του Ν α υ τ ι κ ο ύ, το οποίο προδόθηκε, με αποτέλεσμα την αποτυχία του. Οι επικεφαλής ναύαρχοι Μηναίος και Εγκολφόπουλος, συνελήφθησαν στα σπίτια τους πριν επιβιβαστούν στα πλοία. Μόνο το αντιτορπιλικό «Βέλος» με κυβερνήτη τον Ν. Παππά, εγκατέλειψε κοινά γυμνάσια μοίρας του ΝΑΤΟ και κατέφυγε στην Ιταλία, όπου 31 μέλη του πληρώματος ζήτησαν πολιτικό άσυλο και κατήγγειλαν τη δικτατορία στην Ελλάδα. Ακολούθησαν συλλήψεις στελεχών καθώς και εκκαθαρίσεις στο Ναυτικό.

10. Την 1η Ιουνίου ο Παπαδόπουλος καταργεί τη «Βασιλευόμενη Δημοκρατία» και προχωρεί στη μετονομασία του καθεστώτος του σε «Προεδρική Κοινοβουλευτική Δημοκρατία». Κηρύσσει έκπτωτο τον Βασιλιά και τους διαδόχους του και αυτοανακηρύσσεται «Πρόεδρος της Δημοκρατίας». Παράλληλα προχωρεί στην «πολιτικοποίηση» του καθεστώτος του, διορίζοντας πρωθυπουργό τον Σπ. Μαρκεζίνη και 38 υπουργούς.

11. Το β΄ εξάμηνο του 1973, οι αντιστασιακές οργανώσεις δραστηριοποιούνται ακόμη περισσότερο. Κάθε μέρα και διάφορες βομβιστικές ενέργειες. Τα μαχητικά στελέχη του φοιτητικού κινήματος δραστηριοποιούνται.

12. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1973 πεθαίνει ο εθνικός ποιητής Γ. Σ ε φ έ ρ η ς, που από την αρχή είχε αντιταχθεί στη δικτατορία. Περισσότεροι από 300.000 Λαού ακολούθησαν την κηδεία του, από τον Ναό του Σωτήρος στην Πλάκα, μέχρι το Α΄ Νεκροταφείο. Οι προσκυνητές του νεκρού ποιητή και διαδηλωτές της ελευθερίας φώναζαν διαρκώς συνθήματα : "Δημοκρατία", "Ελευθερία" και τραγουδούσαν πατριωτικά τραγούδια. Η σύγκρουση με την αστυνομία στάθηκε αναπόφευκτη.

13. Μια άλλη σημαντική μαζική αντιπαράθεση έρχεται να προστεθεί στα γεγονότα εκείνης της περιόδου, πριν από την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Στις 4 Νοεμβρίου 1973, δηλαδή πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του το μ ν η μ ό σ υ ν ο  του Γ. Π α π α ν δ ρ έ ο υ στο Α΄ Νεκροταφείο μετατρέπεται και πάλι σε πολιτική εκδήλωση. Ο Λαός κραύγαζε συνθήματα υπέρ της Δημοκρατίας και ενάντια στη δικτατορία. Στην πλατεία Συντάγματος και στους γύρω δρόμους δόθηκαν πραγματικές μάχες. Τραυματίστηκαν 30 αστυνομικοί και 70 διαδηλωτές. 17 παραπέμφθηκαν σε δίκη και δικάστηκαν 10 ημέρες μετά, στις 13 Νοεμβρίου 1973.

ΙΙ. Το τετραήμερο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου

14. Με αντιστασιακά κίνητρα, αλλά με προβαλλόμενα αιτήματα τις ελεύθερες φοιτητικές εκλογές και την κατάργηση του ν.δ 1347 για τη στράτευση των δημοκρατικών φοιτητών, άρχισαν στις 5 Νοεμβρίου, μια μέρα μετά το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου, οι γενικές συνελεύσεις στις πανεπιστημιακές Σχολές. Στις 8 Νοεμβρίου 1973, οι φοιτητές επιχειρούν για δεύτερη φορά την κατάληψη της Νομικής Σχολής της Αθήνας. Καταδιώκονται από την Αστυνομία και καταφεύγουν στο Πολυτεχνείο. Εκεί συνενώθηκαν και με άλλους σπουδαστές και ο αριθμός τους έφθασε τους 8.000 περίπου. Το ίδιο βράδυ αποχώρησαν φωνάζοντας συνθήματα υπέρ της Δημοκρατίας και ενάντια στη Χούντα. Οι φοιτητές συγκεντρώνονται και πάλι στις 12 Νοεμβρίου με προβαλλόμενο αίτημα τη διεκδίκηση  των ακαδημαϊκών τους ελευθεριών, την πραγματοποίηση ελεύθερων αρχαιρεσιών στα σωματεία τους.

1. Τετάρτη 14 Νοεμβρίου: Η κατάληψη

15. Στις 14 Νοεμβρίου 1973 μετά από διάφορα μέτρα της "κυβέρνησης" Μαρκεζίνη, το Πολυτεχνείο καταλαμβάνεται και πάλι. Αρχίζει το η ρ ω ι κ ό  τ ε τ ρ α ή μ ε ρ ο. Οι φοιτητές της Νομικής κατεβαίνουν σε διαδήλωση μέχρι το Πολυτεχνείο και ενώνονται με τους συναδέλφους τους. Άρχισαν να φτάνουν και από άλλες Σχολές. Μαζεύτηκε κόσμος και ακούγονται συνθήματα. Η Αστυνομία δημιουργεί κλοιό, που κάθε τόσο υποχωρεί και όλο περισσότεροι, μπαίνουν στον χώρο του Πολυτεχνείου. Εμφανίζονται πανώ: «Λαέ πεινάς γιατί τους προσκυνάς». Κάτω η Χούντα. Θάνατος στον φασισμό κ.α. Οι φοιτητές βγαίνουν στον δρόμο και γράφουν συνθήματα στα λεωφορεία, κολλάνε χαρτιά στα διερχόμενα αυτοκίνητα, που με τη σειρά τους μετέφεραν το μήνυμα σε όλη την Αθήνα. Η κυκλοφορία των αυτοκινήτων γύρω από το Πολυτεχνείο διακόπηκε. Τεράστια πανώ με συνθήματα για την ελευθερία υψώθηκαν στα κάγκελα του Πολυτεχνείου και αντιστασιακά τραγούδια δονούσαν τον γύρω χώρο και τις ψυχές. Το απόγευμα της Τετάρτης, 14 Νοεμβρίου, η κατάληψη είναι πια γεγονός.

16. Αμέσως συγκροτείται η πρώτη Σ υ ν τ ο ν ι σ τ ι κ ή  Ε π ι τ ρ ο π ή, που πήρε τις πρώτες πρωτοβουλίες. Αργότερα συγκροτήθηκε και η δεύτερη Συντονιστική Επιτροπή. Την αποτελούσαν δύο φοιτητές από κάθε σχολή, που είχαν εκλεγεί από τις γενικές συνελεύσεις. Η συντονιστική επιτροπή ήταν επομένως όργανο, που αναδείχθηκε με δημοκρατικές διαδικασίες. Οι φοιτητές οργανώνονται σε διάφορες ομάδες εργασίες, συγκέντρωσης τροφίμων, φαγητού, καθαριότητας, ελέγχου ταυτοτήτων, σύνταξης προκηρύξεων, φρούρησης, ασφάλειας και άμυνας. Μια δημοκρατική πολιτεία στήθηκε με βιασύνη, αλλά επιμέλεια. Μια δημοκρατική νησίδα στην καρδιά της δικτατορίας. Η Συντονιστική Επιτροπή έβαλε τάξη στην κατάληψη. Απομόνωσε άσχετα άτομα και πήρε κάτω από τον έλεγχό της τα συνθήματα.

2. Πέμπτη 15 Νοεμβρίου: Ο Ραδιοσταθμός

17. Nωρίς τα ξημερώματα της Πέμπτης, 15 Νοεμβρίου τέθηκε σε λειτουργία και άρχισε να εκπέμπει ο θρυλικός ραδιοσταθμός, που ακουγόταν σε ολόκληρο το λεκανοπέδιο. Ο «Ρ α δ ι ο σ τ α θ μ ό ς του Π ο λ υ τ ε χ ν ε ί ο υ», των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων. Συνεχώς καλούσε τον λαό να κατέβει στους δρόμους να αγωνιστεί για την απομάκρυνση της Χούντας και την αποκατάσταση της Λαϊκής Κυριαρχίας.

18. Στις εκκλήσεις αυτές ανταποκρίθηκε πρόθυμα ο Λαός της Αθήνας. Ήταν τέτοια η προσέλευση, που από το απόγευμα της 15ης Νοεμβρίου ήταν αδύνατος ο έλεγχος των ταυτοτήτων με αποτέλεσμα να εισχωρήσουν όργανα της ΕΣΑ και άλλοι χουντικοί πράκτορες. Η φωνή των αγωνιστών συγκλόνισε τον Αθηναϊκό Λαό. Ο χώρος μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο γέμισε. Το βράδυ της 15ης Νοεμβρίου οι συγκεντρωμένοι έξω από αυτό ήταν πολλές χιλιάδες. Ολόκληρα γυμνάσια κατεβαίνουν στο Πολυτεχνείο μαζί με τους καθηγητές τους. Οι οικοδόμοι ενώνονται συμμετέχουν σε εργατική συνέλευση και εκλέγουν δύο εκπροσώπους των εργαζομένων στη Συντονιστική Επιτροπή. Τα μεσάνυκτα ο «Ελεύθερος Ραδιοσταθμός» ανακοινώνει τις καταλήψεις των Πανεπιστημίων Θεσσαλονίκης και Πάτρας.

3. Παρασκευή 16 Νοεμβρίου: Η συμπαράταξη

19. Την Παρασκευή 16 Νοεμβρίου ενώνονται και οι αγρότες των Μεγάρων, που αντιστάθηκαν στην απαλλοτρίωση των κτημάτων τους και τη μετατροπή τους σε διϋλιστήρια Ανδρεάδη. Η συντονιστική επιτροπή δίνει συνέντευξη τύπου και παραδίδει στη δημοσιότητα το «Μ α ν ι φ έ σ τ ο της Ε ξ έ γ ε ρ σ ης[1]». Στις 16 Νοεμβρίου μαχητικές ομάδες ξεχύθηκαν στους δρόμους. Η Ομόνοια, η πλατεία Κλαυθμώνος, η οδός Πατησίων και οι πάροδοι έγιναν πεδία μαχών. Όταν οι αγωνιστές κατέλαβαν τη Νομαρχία Αττικής, τα δακρυγόνα και τα γκλόπς αντικαταστάθηκαν από τα όπλα. Οι πυροβολισμοί στο κέντρο της Αθήνας θύμιζαν εμπόλεμη ζώνη. Το βράδυ της ίδιας ημέρας στο Πολυτεχνείο έχει δημιουργηθεί αδιαχώρητο. Εκατοντάδες χιλιάδες Λαού συνωστίζονται στην οδό Πατησίων από την Αλεξάνδρας μέχρι την Ομόνοια. Συγκροτούνται διαδηλώσεις. Στην Πλατεία Κλαυθμώνος γίνεται η πρώτη θανατηφόρα σύγκρουση με δύο νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Οι συγκρούσεις με την αστυνομία κλιμακώνονται. Το κέντρο της Αθήνας μετατρέπεται σε πεδίο μάχης. Φωτιές, κραυγές πόνου, οδοφράγματα, δακρυγόνα, πυροβολισμοί. Άοπλος ο Λαός αντιμετωπίζει την πάνοπλη Χούντα. Ο ραδιοσταθμός άρχισε να καλεί σε βοήθεια για την αποστολή υγειονομικού υλικού και γιατρών.

20. Στις 11 το βράδυ της 16ης Νοεμβρίου ο Παπαδόπουλος έδωσε εντολή να επέμβει ο στρατός. Στο Πολυτεχνείο η είδηση έφθασε γρήγορα. Η Σ.Ε συνεδριάζει για την αντιμετώπιση της επέμβασης του στρατού, έτσι ώστε να αποτραπεί η σφαγή που προετοιμάζεται. Τα συνθήματα αλλάζουν. Νέα συνθήματα γράφονται βιαστικά και κρεμιούνται στους έξω χώρους. Ο σταθμός του Πολυτεχνείου μεταδίδει:  

-«Στρατιώτες είμαστε αδέλφια σας, είμαστε άοπλοι».

Τρία άρματα μάχης αφού κάνουν κύκλο επίδειξης δύναμης, γύρω από το κτίριο του Πολυτεχνείου παίρνουν θέση μπροστά στις τρεις εξόδους. Ανάβουν τους προβολείς τους, στρέφονται στο προαύλιο και περιμένουν διαταγές. Ισχυρές δυνάμεις των ΛΟΚ παίρνουν επίκαιρες θέσεις. Στις 2.30 η περιοχή γύρω από το Πολυτεχνείο περικυκλώθηκε.

Γαντζωμένοι οι φοιτητές στα κάγκελα έψελναν τον Εθνικό Ύμνο και φώναζαν ρυθμικά συνθήματα συναδέλφωσης Λαού και Στρατού:

-«Ο Στρατός μαζί μας, ο Στρατός με τον Λαό, Στρατός και Λαός ενωμένοι, είσαστε αδέλφια μας, όχι αδελφικό αίμα».`

Ενώ οι προβολείς φώτιζαν τον χώρο του Πολυτεχνείου, οι φοιτητές προσπαθούσαν να θυμίσουν στους στρατιώτες την καταγωγή τους για να αποτρέψουν τη σφαγή. Η ατμόσφαιρα ήταν εκρηκτική και γινόταν πιο συγκεχυμένη από τους πυροβολισμούς που έπεφταν στον αέρα.

21. Οι στρατιωτικοί επιμένουν, ότι πρέπει αμέσως να εγκαταλειφθεί το Πολυτεχνείο. Η επιτροπή διαπραγμάτευσης των φοιτητών αντιπροτείνει: να γίνει η αποχώρηση, αλλ΄ αφού απομακρυνθούν οι αστυνομικοί και με την παρουσία αντιπροσώπων του διπλωματικού σώματος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, της Εισαγγελίας, της Εκκλησίας και των Καθηγητών. Οι στρατιωτικοί απορρίπτουν τους όρους.

4. Σάββατο 17 Νοεμβρίου: Η Θυσία

22. Οι αρχές ειδοποίησαν για τελευταία φορά με τηλεβόα να εκκενώσουν οι φοιτητές τον χώρο του Πολυτεχνείου και έδωσαν δεκάλεπτη προθεσμία. Πριν εκπνεύσει η προθεσμία αυτή περίπου στις 3 π.μ της 17ης Νοεμβρίου 1973, το άρμα του Γουνελά έπεσε με ταχύτητα στην πύλη του Πολυτεχνείου, παρασύροντας όσους είχαν ανεβεί στα κιγκλιδώματα και τσακίζοντας τα πόδια της Καλ. Ρηγοπούλου. Το τανκ κινήθηκε στον περίβολο. Ακολούθησε εισβολή ΛΟΚ και αστυνομικών καθώς και ριπές πυροβόλων από τα τεθωρακισμένα οχήματα. Το πανεπιστημιακό άσυλο καταλύθηκε κατά τον πλέον απάνθρωπο τρόπο. Η θυσία αυτή ανήκει στην τραγική ιστορία του σημερινού άρθρου 16 του Συντάγματος.

23. Άοπλοι οι αγωνιστές του Πολυτεχνείου αποχωρούσαν κακοποιούμενοι και υβριζόμενοι. Στο προαύλιο ακολούθησαν συμπλοκές. Οι πολιορκημένοι προσπάθησαν να διαφύγουν στους γύρω δρόμους, όπου και συνέχισαν τις διαδηλώσεις. Οι συμπλοκές συνεχίστηκαν ακόμη και στις αίθουσες του Πολυτεχνείου, μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο. Διαδηλώνοντας οι περισσότεροι κατέφυγαν προς την πλατεία Βικτωρίας. Οι τραυματίες μεταφερόμενοι στα νοσοκομεία αντιμετώπισαν τις επιθέσεις των οργάνων της χούντας. Ανυπολόγιστος είναι ο αριθμός τους. Πολλοί για να αποφύγουν τη σύλληψη κατέφυγαν στις γύρω από το Πολυτεχνείο πολυκατοικίες, όπου τους παρασχέθηκαν πρώτες βοήθειες, χωρίς να επισκεφθούν νοσοκομεία. Σύμφωνα με το επίσημο βούλευμα υπήρξαν 23 νεκροί, 1028 τραυματίες και 861 συλληφθέντες στην περιοχή του κέντρου της Αθήνας. Στην πραγματικότητα η αιματηρή στρατιωτική επιχείρηση τελείωσε με δεκάδες νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες[2].

ΙΙΙ. Πολυτεχνείο και Κύπρος

1. Ο Ιωαννίδης

29. Την εξέγερση εκμεταλλεύτηκε η ομάδα Ιωαννίδη για να δημιουργήσει έκρυθμη κατάσταση, που θα ευνοούσε την επιβολή του πραξικοπήματος. Το πρωί της 25ης Νοεμβρίου συλλαμβάνεται ο Παπαδόπουλος από τον Ιωαννίδη. Ο νέος τύραννος προχωρεί ανεμπόδιστος στην εκτέλεση του εγκληματικού σχεδίου σε βάρος της μαρτυρικής Κύπρου.

Η εξέγερση χρησιμοποιήθηκε για την ανατροπή του Παπαδόπουλου, την εγκατάσταση του Ιωαννίδη, το πραξικόπημα στη Κύπρο και την ανατροπή του Μακαρίου και τη μεταβολή της Κύπρου σε  αεροπλανοφόρο της Ανατολικής Μεσογείου. Υπάρχει λοιπόν ένα τρίπτυχο: Πολυτεχνείο – Πραξικόπημα Ιωαννίδη – πραξικόπημα στην Κύπρο, που πρέπει να θεωρήσουμε σαν ενιαίο σύστημα αν θέλουμε να ερμηνεύσουμε σωστά τα γεγονότα.

2. Η ανατροπή του Μακαρίου

30.Το πρωί της 15ης Ιουλίου 1974 άρματα μάχης μπήκαν στον περίβολο του προεδρικού μεγάρου της Κύπρου. Ο Μακάριος κατέφυγε στη Ιερά Μονή Κύκκου και από κει στην Πάφο. Από τον ραδιοσταθμό της Πάφου ανακοίνωσε το πρώτο διάγγελμα, γνωστοποιώντας ότι είναι ζωντανός.

31.Στις 20 Ιουλίου 1974 η Κύπρος βομβαρδίζεται από τουρκικά αεροπλάνα. Ο Αττίλας με πρόσχημα την αποκατάσταση της τάξης και δήθεν την προστασία των τουρκοκυπρίων εισβάλλει και καταλαμβάνει το βόρειο τμήμα του νησιού. Οι Ένοπλες Δυνάμεις της Κύπρου αγωνίστηκαν για την αναχαίτιση των εισβολέων, αλλά η προσπάθειά τους ήταν καταδικασμένη. Όπως δήλωσε αργότερα ο Μακάριος, η εισβολή είχε προαποφασιστεί και η Τουρκία ζητούσε το πρόσχημα. Από πολύ καιρό είχε ετοιμάσει τις δυνάμεις της. Η Τουρκία είχε έτοιμη την απόβαση. Γι αυτό παρά το ότι για τέτοιου είδους στρατιωτικές ενέργειες απαιτείται δίμηνη τουλάχιστον προετοιμασία, η Τουρκία εισέβαλε μέσα σε πέντε ημέρες από την ημέρα του πραξικοπήματος. Το πραξικόπημα δεν δημιουργούσε οπωσδήποτε και τουρκικό δικαίωμα εισβολής στην Κύπρο, αλλά και πολύ περισσότερο δικαίωμα κατάληψης του κυπριακού εδάφους, την εκρίζωση του ελληνικού πληθυσμού και τις κτηνώδεις ωμότητες που επακολούθησαν. Το λεγόμενο συμβατικό δικαίωμα επέμβασης δεν δικαιολογείται. Η Τουρκία με την εισβολή παραβίασε και την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της Κύπρου που όφειλε να διαφυλάσσει ως εγγυήτρια δύναμη.

32. Στην Ελλάδα κηρύσσεται γενική επιστράτευση. Κάτω από το βάρος των ευθυνών και των γεγονότων η δικτατορία  εξαφανίζεται. Ο πόλεμος αποφεύχθηκε τελικά, διότι την εξουσία ανέλαβαν οι πολιτικοί. Δεν είναι υπερβολή, ότι με κυπριακό αίμα απελευθερώθηκε η Ελλάδα. Η θυσία της Κύπρου ήταν εκείνη που έδωσε τη χαριστική βολή στο δικτατορικό καθεστώς. Από την άποψη αυτή οι θυσίες του Πολυτεχνείου και της Κύπρου συμβαδίζουν. Γιατί στις δύο αυτές θυσίες βασίστηκε η αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Όποιας Έλληνας σκέφτεται δεν μπορεί να ξεχάσει ποτέ.

ΜΕΡΟΣ Β: ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΕΠΟΥΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ

Ι. Τα αίτια της εξέγερσης

24.  Στη προσπάθεια θεωρητικής επεξεργασίας της εξέγερσης ανήκει η ανάλυση των αιτίων που οδήγησαν στο έπος του Πολυτεχνείου. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας θεωρητικής προσπάθειας ανήκει ο εντοπισμός τόσο των γενικών όσο και των ειδικών χαρακτηριστικών γνωρισμάτων, των λαϊκών εξεγέρσεων και γενικότερα των κοινωνικών φαινομένων. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου έχει πράγματι δικά της χαρακτηριστικά γνωρίσματα, που ίσως δεν απαντώνται σε παρόμοιες λαϊκές εξεγέρσεις. Τα αντιφοιτητικά μέτρα της δικτατορίας ήταν μόνο η αφορμή. Οι αιτίες ήταν βαθύτερες.

25. Δύο είναι βασικά οι λόγοι που προκαλούν τις εξεγέρσεις και τις επαναστάσεις. Η παιδεία και η εξαθλίωση. Γι αυτό άλλωστε στις περιπτώσεις αυτές εμφανίζεται μια πνευματική πρωτοπορία η οποία κινητοποιεί τις ευρύτερες μάζες. Στη περίπτωση του Πολυτεχνείου η παιδεία έπαιξε σημαντικότατο ρόλο. Άλλωστε ξεκίνησε από το Πανεπιστήμιο, τον κατ εξοχήν πνευματικό χώρο.

1.  Η « παιδεία»

26. Στη γενικότερη «παιδεία» με την ευρύτερη έννοια του όρου του ελληνικού Λαού ανήκει το πάθος του για την Δημοκρατία την ελευθερία και την ναθρώπινη αξιοπρέπεια. Ο ελληνικός Λαός πάντοτε αγωνιζόταν για την ελευθερία και τη Δημοκρατία. Και αυτό ήταν βασικό χαρακτηριστικό της γενικότερης παιδείας του. Η δημοκρατική παιδεία του ελληνικού Λαού με την οποία ανετράφη και η νεολαία της εποχής είναι ο βασικός παράγοντας του  έπους του Πολυτεχνείου. Η ελληνική νεολαία συγκρούστηκε για να υπερασπίσει τα ιδανικά της Δημοκρατίας της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας με τα οποία είχε ανατραφεί.

27. Στη σημερινή εποχή τα πρότυπα έχουν αλλάξει. Ο καταναλωτισμός έχει αλλοιώσει σημαντικά την αγωνιστική διάθεση. Η αγωγή  έχει αλλοιωθεί και διαφέρει σημαντικά από εκείνη των νέων της εποχής του Πολυτεχνείου. Η «τηλεοπτική παιδεία» έχει επιφέρει σημαντικό πλήγμα. Άλλωστε οι περισσότεροι νέοι σήμερα εγκαταλείπουν τη Χώρα.

3. Η «εξαθλίωση»

28.Τη περίοδο του Πολυτεχνείου δεν μπορεί να γίνει λόγος για «εξαθλίωση».  Ήταν όμως έντονη η αγωνία του Λαού και ειδικότερα των νέων για τη μελλοντική κοινωνικοοικονομική του εξασφάλιση, για το μέλλον, που δεν διαγραφόταν ευοίωνο στο πλαίσιο ενός δικτατορικού καθεστώτος.

29. Σε αντίθεση προς την εποχή εκείνη σήμερα στην Ελλάδα μπορούμε να μιλήσουμε για εξαθλίωση στη κυριολεξία του όρου.

4.Το momentum

30. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν καθολική απάντηση σε όλα τα παραπάνω. Όμως παρόλα αυτά η πυροδότηση της εξέγερσης απαιτεί τη διαμόρφωση των κατάλληλων προϋποθέσεων τη δεδομένη στιγμή. Η ένταση του αντιδικτατορικού αγώνα το 1973, οι δύο μαζικές λαϊκές εκδηλώσεις, που είχαν αμέσως προηγηθεί, δημιούργησαν το κατάλληλο κλίμα, που συνέπεσε με την πρόθεση της Χούντας να «πολιτικοποιηθεί», πράγμα που την ανάγκαζε να εμφανίζεται, ότι χαλαρώνει τον καταπιεστικό της μηχανισμό.

ΙΙ. Οι Διεκδικήσεις

31. Οι διεκδικήσεις της εξέγερσης του Πολυτεχνείου αποτελούν την ασφαλέστερη βάση για τη συναγωγή ορθών συμπερασμάτων γενικότερα για τον χαρακτήρα του.
Κατά την εξέγερση του Πολυτεχνείου συναντώνται γενικά και ειδικά αιτήματα. Η ύπαρξη και ειδικών φοιτητικών αιτημάτων δεν πρέπει να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπέρασμα του περιορισμένου φοιτητικού χαρακτήρα του Πολυτεχνείου. Οι φοιτητές ξεσηκώθηκαν με αντιστασιακά κίνητρα, προβάλλοντας αρχικά τα σπουδαστικά αιτήματά τους. Είναι ευρύτερα διαδεδομένη η άποψη, ότι το φοιτητικό κίνημα, το Πολυτεχνείο, ξεκίνησε με την προβολή φοιτητικών αιτημάτων, γρήγορα όμως πραγματοποιήθηκε η σύνδεση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και των φοιτητικών αιτημάτων με το γενικότερο πολιτικό πρόβλημα του τόπου. Την άποψη αυτή διαψεύδουν τα ίδια τα αιτήματα του φοιτητικού κινήματος, ήδη από τον Φεβρουάριο του 1973 με την κατάληψη της Νομικής Σχολής. Τα συνθήματα ήταν:

-Κάτω η Χούντα

- Ψωμί Παιδεία Ελευθερία

- Δημοκρατία

32.  Είναι επομένως σαφές, ότι η συνειδητοποίηση του γεγονότος, ότι η αλλαγή στην παιδεία δεν γίνεται χωρίς αλλαγή σε πολιτικό επίπεδο, όχι απλώς υπέβοσκε, αλλά υπήρχε από την αρχή του φοιτητικού κινήματος. Δεν ήταν άλλωστε δυνατόν να υπάρξουν ελεύθερες φοιτητικές εκλογές, όταν είχαν γενικότερα καταργηθεί οι εκλογές. Ούτε οι Έλληνες φοιτητές, όπως επανειλημμένα έχουν αποδείξει από την εποχή του Όθωνα, ανήκουν σε εκείνους, που βλέπουν μόνο μέσα στο πανεπιστημιακό προαύλιο.

1. Η εναντίωση στη Δικτατορία

33. Στη περίπτωση του Πολυτεχνείου υπήρχε ένας συγκεκριμένος εχθρός, η δικτατορία και εκείθεν ο εξωτερικός παράγοντας που κινούσε τα νήματα. Η δικτατορία ήταν η προσωποποίηση του κακού. Γι αυτό και το πρώτο ιεραρχικά σύνθημα ήταν «Κάτω η Χούντα». Η απομάκρυνση της Χούντας των συνταγματαρχών ήταν προϋπόθεση για οτιδήποτε άλλο. Ο αντίπαλος, ο εχθρός ήταν ορατός και μπορούσε να αντιμετωπισθεί, όπως και έγινε, με τα γνωστά παραδοσιακά μέσα.

34. Αντίθετα προς το συγκεκριμένο στόχο της εποχής εκείνης στη σημερινή εποχή του οικονομικού πολέμου, η πολιτική αντιπαράθεση έχει αλλάξει σημαντικά και κυρίως τα χρησιμοποιούμενα μέσα. Οι κυβερνήσεις επιβάλλουν βέβαια δυσβάστακτα οικονομικά μέτρα, με κοινοβουλευτικό όμως μανδύα. Δεν είναι τα τανκς αλλά η κατανομή των κονδυλίων, οι περικοπές μισθών και συντάξεων, η επιβολή φόρων τα χρησιμοποιούμενα μέσα.

2. Η Δημοκρατία

35. Βασικό αίτημα τότε ήταν ο εκδημοκρατισμός. Η απομάκρυνση της Χούντας. Ήταν το σύνθημα που ένωνε όλους τους Έλληνες. Η αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών, των δημοκρατικών θεσμών και των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Ελευθερία και Δημοκρατία, που βαδίζουν παράλληλα, ήταν βασικά αιτήματα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Η σύνδεση των ακαδημαϊκών ελευθεριών με το αίτημα του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Από την άποψη αυτή συνδέεται η επανάσταση του Πολυτεχνείου με τους αγώνες του 114 και τους προηγούμενους αγώνες των Ελλήνων.

36. Στις σημαντικές διαφορές ανήκει ότι την εποχή εκείνη στην Ελλάδα υπήρχε στυγνή δικτατορία κάτι που ασφαλώς δεν συμβαίνει σήμερα με τη λειτουργία κοινοβουλίου, τη διεξαγωγή εκλογών κλπ. Δεν πρέπει όμως να παραγνωρίζουμε, ότι και σήμερα αντιμετωπίζουμε έντονο ζήτημα Εθνικής Ανεξαρτησίας και Δημοκρατίας. Τότε επρόκειτο για την εγκαθίδρυση ξενοκίνητης δικτατορίας σήμερα πρόκειται για τον προκαθορισμό της κυβερνητικής πολιτικής. Με διαφορετική ένταση και περιεχόμενο το αίτημα της Δημοκρατίας εξακολουθεί να υπάρχει. 

3. Ο εθνικοαπελευθερωτικός χαρακτήρας

37. Την εποχή του Πολυτεχνείου υπήρχε έντονο ζήτημα εθνικής ανεξαρτησίας. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου είχε χαρακτήρα εθνικοαπελευθερωτικό. Αποτελούσε γενικότερη πεποίθηση, ανεξάρτητα από πολιτικές παρατάξεις, ότι η Χούντα ήταν ξενοκίνητη και ξενοδιατήρητη. Απελευθέρωση από τη Χούντα σήμαινε και απελευθέρωση από ξένο ζυγό κατοχής.

38. Τεράστιο ζήτημα εθνικής ανεξαρτησίας υπάρχει και σήμερα, έναντι των δανειστών.

4. Η κοινωνικοοικονομική διάσταση

39. Ο χαρακτήρας του Πολυτεχνείου ως ευρύτερου λαϊκού κινήματος, προκύπτει από την κοινωνικοοικονομική διάσταση της εξέγερσης, τη σύνδεσή της με τα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα του Λαού. Κάτι ανάλογο προς τον Μάη του 1968. Και εδώ συναντάμε τον υπέροχο συνδυασμό των ειδικότερων και των γενικότερων αιτημάτων. ΨΩΜΙ ΠΑΙΔΕΙΑ συνθήματα που εκφράζουν παραστατικότατα την αγωνία της νέας γενιάς για το μέλλον, που και σήμερα ακόμη είναι επίκαιρα και συγκινούν. Αλλ’ η εξέγερση αγκάλιασε και τα ζωντανά κοινωνικοοικονομικά προβλήματα όλου του Λαού, όπως παραστατικότατα εκφράζονται στο «Μανιφέστο του Πολυτεχνείου».

ΙΙΙ. Ο εθνικός-ενωτικός χαρακτήρας του Πολυτεχνείου

1. Άοπλη εξέγερση

40. Στα χαρακτηριστικά της επανάστασης του Πολυτεχνείου ανήκει ότι υπήρξε μια άοπλη, αλλά δυναμική εξέγερση. Οι πολιορκημένοι είχαν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν εκρηκτικές ύλες, που μπορούσαν εύκολα να βρουν μέσα στο Πολυτεχνείο. Όταν όμως πληροφορήθηκαν ότι έξω από τον χώρο τους κάποιοι κατασκεύαζαν βόμβες Μολότοφ έσπευσαν να τις αχρηστεύσουν. Οι αγωνιστές του Πολυτεχνείου δεν χρησιμοποίησαν μέσα υλικής βίας. Δεν θέλησαν να έχουν όπλα. Δεν θα μπορούσαν άλλωστε ποτέ να ισοσταθμίσουν την υπεροπλία του αντιπάλου.

2. Ο διαπαραταξιακός χαρακτήρας

α. Όλες οι πολιτικές τάσεις

41. Το Πολυτεχνείο είχε χαρακτήρα διαπαραταξιακό, δεν ανήκε σε κανένα κόμμα, συμμετείχαν όλοι οι Έλληνες, ανεξάρτητα από την ιδεολογική τους τοποθέτηση. Η διαπαραταξιακή σύνθεση υπήρχε και μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο. Και στους πολιορκημένους και στους χιλιάδες του κόσμου που τους συμπαραστέκονταν. Το Πολυτεχνείο ήταν ένα ξέσπασμα για την ελευθερία και τη Δημοκρατία έξω και πέρα από τις διαφορές των πολιτικών κομμάτων. Το Πολυτεχνείο έχει χαρακτήρα μαζικό και ενωτικό. Στο Πολυτεχνείο συνυπήρχαν όλες οι πολιτικές τάσεις, δημοκρατικές αριστερές. Συμμετείχαν επίσης και δεξιοί και συντηρητικοί.

β. Πολιτικά κόμματα και Πολυτεχνείο

42.   Από τα ελληνικά πολιτικά κόμματα, άλλα είχαν και άλλα δεν είχαν την περίοδο εκείνη, αγωνιστική παράδοση. Κοινό τους πάντως χαρακτηριστικό ήταν ότι τα κόμματα δεν είχαν υπολογίσει ανάλογης έκτασης ξεσηκωμό. Δεν ήταν έτσι έτοιμα να συμβάλουν για την επιτυχία της επανάστασης του Πολυτεχνείου. Αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν τις μάζες των νέων. Ορισμένοι δικαιολογούν τη στάση αυτή, με το θεωρητικό επιχείρημα, ότι οι επαναστατικές συνθήκες δεν ήταν ορατές στον ορίζοντα, ώστε να μεθοδευτούν και να προωθηθούν επαναστατικές εξελίξεις.

43. Στο πενταμελές Εφετείο υποβλήθηκε η ερώτηση, αν υπήρχαν επαφές και εντολές από πολιτικό κόμμα. Η απάντηση μέλους της Συντονιστικής Επιτροπής, ήταν: «Κανένα πολιτικό κόμμα δεν μπορούσε να μας εκφράσει. Μόνοι μας αποφασίσαμε για όλα». Η απάντηση αυτή μάλλον μειωτική για τα κόμματα, δείχνει πως η ελληνική νεολαία της εποχής εκείνης, η «γενιά του Πολυτεχνείου», είχε προχωρήσει πλέον πολύ πιο μπροστά. Είχε ξεπεράσει τα κόμματα της εποχής της και δεν μπορούσε να εκφραστεί μέσα από αυτά.

44.  Αν η εκτίμηση των κομμάτων ήταν διαφορετική, άλλη ίσως θα ήταν και η άμεση έκβαση της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, διότι έλλειπε η κεντρική οργάνωση που θα μπορούσε να οδηγήσει στην άμεση υπερίσχυση. Στο σημείο αυτό είμαστε υποχρεωμένοι να επισημάνουμε τις ιστορικές ευθύνες των κομμάτων. Τα πολιτικά κόμματα υστέρησαν. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν υποβοηθήθηκε. Ορισμένες πολιτικές ομάδες και δυνάμεις συντέλεσαν στη διαμόρφωση των προϋποθέσεων. Αλλά βασικά το Πολυτεχνείο παρέμεινε από την αρχή, μέχρι το τέλος μια αυθόρμητη Λαϊκή Εξέγερση, που δεν υποκινήθηκε και δεν υποβοηθήθηκε από κανένα κόμμα. Το μεγάλο αυτό δημοκρατικό κίνημα δεν είχε συντονισμένη πολιτική κατεύθυνση. Η ανατροπή του Παπαδόπουλου δεν αναιρεί αυτό το συμπέρασμα. Ήταν μια αυθεντική λαϊκή εξέγερση έξω και πέρα από τον πολιτικό σχεδιασμό, οποιασδήποτε πολιτικής οργάνωσης.

45. Ο διαπαραταξιακός χαρακτήρας επιβεβαιώνεται και σήμερα. Η επέτειος του Πολυτεχνείου γιορτάζεται με το ίδιο νόημα και το ίδιο περιεχόμενο από όλα τα κόμματα. Κανένα κόμμα δεν μπορεί, αλλά ούτε επιχειρεί να την ιδιοποιηθεί, όπως και κανένα κόμμα δεν την αρνείται.

γ. Ο διατοπικός χαρακτήρας

46.  Η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν περιορίστηκε μόνο στο κέντρο της Αθήνας. Άρχισε να επεκτείνεται σε ολόκληρη της Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη στην Πάτρα και στις άλλες πόλεις. Είχε αρχίσει να γενικεύεται επικίνδυνα για τη δικτατορία, σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο.

3.Φοιτητική και ευρύτερη Λαϊκή Εξέγερση

47.Τέθηκε το ερώτημα, αν το έπος του Πολυτεχνείου είναι απλά μια φοιτητική μόνο  ή αν πολύ περισσότερο έχει τον ευρύτερο χαρακτήρα λαϊκής εξέγερσης. Δεν γεννάται αμφιβολία, ότι οι φοιτητές αποτέλεσαν τη πρωτοπορία. Όμως στο Πολυτεχνείο στην Αθήνα τον Νοέμβρη του 1973 πραγματοποιήθηκε μια ευρύτερη Λαϊκή Εξέγερση, όπως προκύπτει από τα αιτήματα αλλά και την ευρύτερη λαϊκή συμμετοχή και συναίνεση. Με βάση τα κριτήρια αυτά μπορούμε απερίφραστα να συμφωνήσουμε με τη γνώμη, που επανειλημμένα έχει διατυπωθεί, ότι η εξέγερση του Πολυτεχνείου είχε όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αυθεντικής λαϊκής εξέγερσης, της εθνικής και καθολικής λαϊκής εξέγερσης.

α. Ο διαστρωματικός χαρακτήρας

48. Το Πολυτεχνείο είχε χαρακτήρα διαστρωματικό. Δεν ήταν έργο μιας μόνον κοινωνικής ομάδας. Σε κάθε λαϊκή εξέγερση υπάρχει πρωτοπορία, που συσπειρώνει τις ευρύτερες λαϊκές μάζες. Στην περίπτωση του Πολυτεχνείου τον τίτλο της πρωτοπορίας κατέχουν οι φοιτητές. Το Πολυτεχνείο ξεκίνησε σαν κίνημα φοιτητικό και στους φοιτητές ανήκει η πρώτη δόξα και τιμή. Αυτοί υπέστησαν τις περισσότερες θυσίες. Ο αγώνας όμως γενικεύτηκε και έγινε υπόθεση όλου του Λαού.

β. Η Λαϊκή Συμμετοχή

49. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου είχε καθολική παλλαϊκή σ υ ν α ί ν ε σ η . Ήταν ένα λαϊκό ξέσπασμα που πυροδοτήθηκε από τη φοιτητική διαμαρτυρία. Το Πολυτεχνείο δεν θα αποκτούσε τη διάσταση που απέκτησε αν εκδηλωνόταν η μεγάλη σ υ μ π α ρ ά σ τ α σ η του Λαού. Η μεγάλη πλειοψηφία άρχισε να βγαίνει από την παθητικότητα και άρχισε να συμμετέχει ενεργά με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Η σιωπηρή συναίνεση προς τους φοιτητές άρχισε να μετατρέπεται σε ενεργητική συμπαράσταση του ανώνυμου πολίτη, που συνεισέφερε είτε χρηματικά είτε με την παρουσία του είτε με την απόκρυψη και την περίθαλψη των τραυματιών κατά την καταδίωξη.

50. Στα γεγονότα του Πολυτεχνείου δεν εκδηλώθηκε μόνο η συμπαράσταση, αλλά και η σ υ μ π α ρ ά τ α ξ η του Λαού. Το Πολυτεχνείο μετατράπηκε σε πόλο συσπείρωσης των λαϊκών δυνάμεων κατά της δικτατορίας. Στις οδομαχίες και τις συγκρούσεις, έδωσαν το παρόν και οι Έλληνες εργαζόμενοι. ΕΡΓΑΤΕΣ ΑΓΡΟΤΕΣ ΚΑΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ, αλλά και μαθητιώσα νεολαία αγωνίστηκαν μαζί. Το Πολυτεχνείο δεν παρέμεινε έτσι εξέγερση μόνον του φοιτητικού κόσμου, αλλά μετατράπηκε σε καθολική εξέγερση του ελληνικού Λαού. Αν το Πολυτεχνείο κρατούσε λίγο ακόμα, θα είχε μεταβληθεί σε γενική σύγκρουση σε πολλά επίπεδα και χώρους. Μόλις η Χούντα κατάλαβε τα δείγματα αυτά ενήργησε ακαριαία.

ΙΙΙ. Η «νομιμοποίηση» της αντιδικτατορικής αντίστασης και της εξέγερσης του Πολυτεχνείου

1.Τυπικό και ουσιαστικό δίκαιο

51. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου επιβεβαιώνει την άποψη, ότι το τυπικό δίκαιο της πολιτείας δεν ταυτίζεται πάντα με το ουσιαστικό δίκαιο, που επικρατεί στην κοινωνική συνείδηση. Οι άγραφοι νόμοι των κοινωνιών είναι διαρκείς και ισχυρότεροι. Και αλλοίμονο στις πολιτείες, που δεν φροντίζουν να προσαρμόσουν τους νόμους τους προς εκείνο, που επικρατεί στην κοινωνική συνείδηση ως δίκαιο. Οι αντιστασιακές πράξεις του Πολυτεχνείου, δεν μπορούν ασφαλώς να κριθούν με τους νόμους της δικτατορίας, γιατί μια τέτοια κρίση θα κατέληγε στο άτοπο συμπέρασμα, ότι ήταν παράνομες. Η νομιμοποίηση της εξέγερσης βασίζεται στον αναλλοίωτο κοινωνικό νόμο για Δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη, που διέπει σταθερά την εξέλιξη της κοινωνίας.

2.Το δικαίωμα αντίστασης

52. Οι φοιτητές του Πολυτεχνείου ασκούσαν ένα από τα σπουδαιότερα δικαιώματα που είχε καταργήσει, όπως κάθε άλλο δικαίωμα, η στρατιωτική δικτατορία, το δικαίωμα για αντίσταση, δικαίωμα που κατοχύρωνε το προηγούμενο ελληνικό Σύνταγμα και που κατοχυρώνει και το σημερινό στο άρθρο 120: «Η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία»

3. Το Πολυτεχνείο ως επανάσταση

53. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν εκείνο, που η Χούντα διεκδικούσε τόσα χρόνια για τον εαυτό της, τον τίτλο της «επανάστασης». Η Χούντα έκανε πραξικόπημα. Ο Λαός με πρωτοπορία τους φοιτητές έκανε επανάσταση. Η 21η Απριλίου ήταν πραξικόπημα, στάση, προδοσία. Δεν ήταν ασφαλώς επανάσταση, γιατί της έλλειπε το λαϊκό στοιχείο που απονέμει τον μεγάλο αυτό τίτλο και νομιμοποιεί τις λαϊκές εξεγέρσεις στη συνείδηση και στην ιστορία. Ό,τι δεν κατόρθωσε η Χούντα χρόνια ολόκληρα, το κατόρθωσε ο Λαός σε μια νύκτα. Και ως επανάσταση παρήγαγε δίκαιο και πρόσφερε και προσφέρει τη βάση για νέους αγώνες. Η χούντα δεν παρήγαγε δίκαιο. Απλώς παρήγαγε νόμους.

54. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου πνίγηκε στο αίμα και όμως τελικά επικράτησε. Δεν επικράτησε στην πραγματικότητα των όπλων, αλλά στην πραγματικότητα της κοινωνικής συνείδησης. Επιφανειακά φαίνεται από τα γεγονότα που ακολούθησαν αμέσως μετά, ότι υπερίσχυσαν οι πραξικοπηματίες. Όμως η επικράτηση δεν κρίνεται από την αμεσότητα, αλλά από τη διάρκεια στον χρόνο. Σήμερα το Πολυτεχνείο υπάρχει, το Πολυτεχνείο ζει. Η Χούντα πέθανε.

55. Πολλοί κανόνες βρίσκονται σήμερα διατυπωμένοι στο ελληνικό Σύνταγμα, εμπνευσμένοι από την αρνητική εμπειρία της δικτατορίας και από το έπος του Πολυτεχνείου. Αρκεί να αναφερθούν το πανεπιστημιακό άσυλο (άρθρο 16) η απαγόρευση των βασανιστηρίων και οποιασδήποτε προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (άρθρο 7 παρ.2) ο σεβασμός της ανθρώπινης αξίας (άρθρο 2 παρ. 1) η τιμωρία των σφετεριστών της εξουσίας (άρθρο 120 παρ.3) η συμπλήρωση του δικαιώματος αντίστασης (άρθρο 120 παρ.4) κλπ.

ΜΕΡΟΣ Γ: ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ

56. Μέσα από το Πολυτεχνείο η νεότητα έδωσε την πρώτη ομαδική μαχητική και αποφασιστική συμβολή για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Το Πολυτεχνείο θα μείνει σταθμός στην ελληνική ιστορία. Καταξιώθηκε ως ηρωική πρωτοπορία του έθνους, αποφασιστική καμπή στην πάλη του Λαού εναντίον της δικτατορίας.

57. Τα αποτελέσματα αυτά της εξέγερσης του Πολυτεχνείου –όπως άλλωστε και όλης της αντιδικτατορικής αντίστασης που προηγήθηκε –δεν μπορεί και δεν πρέπει να ερευνώνται μόνο κάτω από το πρίσμα ενός αυστηρά άμεσου εφεκτιονισμού. Το Πολυτεχνείο δεν μπορεί και δεν πρέπει να κρίνεται μόνο στη βάση της «υλικής αποτελεσματικότητας» αλλ΄ούτε αποκλειστικά σαν «ηθικό μέγεθος» αποκομμένο από την ιστορική διαδικασία. Πολύ περισσότερο απαιτείται η σύνδεσή του με όλα τα γεγονότα που επακολούθησαν ακόμα και με τη σημερινή πραγματικότητα. Τα αποτελέσματα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου θα πρέπει να τα δούμε σε όλες τις χρονικές τους διαστάσεις, στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον

I. Πολυτεχνείο και ιστορικό παρελθόν

58.  Η σύνδεση του Πολυτεχνείου με την ελληνική ιστορία ανάγεται στην πριν το 1973 περίοδο, αλλά και σε εκείνη, που αμέσως ακολούθησε, δηλαδή την απομάκρυνση της δικτατορίας και την επανεγκατάσταση της Δημοκρατίας.  Καταρχήν το Πολυτεχνείο αποτελεί τη συνέχεια των ιστορικών αγώνων του Ελληνικού Λαού για εθνική ανεξαρτησία, ελευθερία, Δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη. Απ΄ αυτή την άποψη αποτελεί τον συνδετικό κρίκο του απώτερου με το πρόσφατο παρελθόν και με το παρόν.

59. Τίθεται εύλογα το ερώτημα πόσο συνέβαλε η θυσία του Πολυτεχνείου στην απομάκρυνση της δικτατορίας και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας οκτώ μήνες μετά. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου μπορεί να μην είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την πτώση της δικτατορίας, σημάδεψε όμως το τέλος του δικτάτορα και υπήρξε αναμφισβήτητα η αρχή του τέλους της τυραννίας. Αν η δικτατορία δεν είχε απομακρυνθεί με τη θυσία της Κύπρου, το Πολυτεχνείο θα ήταν αναμφισβήτητα εκείνο που θα προσδιόριζε άμεσα πλέον, όχι μόνον την απομάκρυνση της δικτατορίας, αλλά και την ίδια τη διαμόρφωση της πολιτικής ζωής. Όπως όμως εξελίχτηκαν τα ιστορικά γεγονότα, η σημερινή ελληνική Δημοκρατία, βασίστηκε σε δύο θυσίες. Του Πολυτεχνείου και της Κύπρου.

60. Η εξέγερση απέδειξε πως ο Λαός όχι απλά ήταν αντίθετος στη δικτατορία, αλλ’ ήταν έτοιμος πλέον να αγωνιστεί δυναμικά και μαζικά για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Απέδειξε, ότι στο έθνος υπήρχαν ζωντανές δυνάμεις με ετοιμότητα θυσίας και προσφοράς, αποφασισμένες να διαμφισβητήσουν το μονοπώλιο της εξουσίας των όπλων. Το Πολυτεχνείο άνοιξε ένα νέο αγώνα κατά της δικτατορίας και είχε άμεσες επιπτώσεις τόσο στο εσωτερικό, όσο και στη διεθνή κοινή γνώμη. Ενδυνάμωσε το λαό και τους συμπαραστάτες του και αποδυνάμωσε τη δικτατορία και τους υποστηρικτές της. Ήταν η αφετηρία για να ξεπεραστεί η ψυχολογία της ηττοπάθειας, στην οποία υπολόγιζε η δικτατορία για να γίνει ευρύτερα συνείδηση η ιστορική αλήθεια, ότι η κύρια μορφή αντίστασης κατά της δικτατορίας είναι ο μαζικός αγώνας του ελληνικού Λαού.

II. Το Πολυτεχνείο στο παρόν και στο μέλλον 

61. Το Πολυτεχνείο δεν είναι μόνον παρελθόν, αλλά παρόν και μέλλον. Δεν είναι μόνον ιστορικό σημείο αναφοράς, αλλά παρέχει το μέτρο και τα κριτήρια για την κρίση της σύγχρονης και της μελλοντικής πολιτικής ζωής. Η επανάσταση γέννησε πρότυπα συμπεριφοράς, αυτοθυσίας και ήθους, χρήσιμα όχι μόνο για επαναστατικές καταστάσεις, αλλά και για την ειρηνική πολιτική ζωή. Η ανωνυμία της προσφοράς και της θυσίας αποτέλεσε σύμβολο και παράδειγμα ήθους και παρέχει το μέτρο και τα κριτήρια για την κρίση του δημόσιου βίου[3].

62. Το Πολυτεχνείο αποτελεί ιστορική εγγύηση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Εκφράζει τη μαχητική ενότητα και την οριστική απόφαση του ελληνικού Λαού να υπερασπίζεται την ελευθερία, τη δημοκρατία, την κοινωνική πρόοδο. Το μήνυμα του Πολυτεχνείου είναι  μήνυμα δραστηριοποίησης και επαγρύπνησης για μας σήμερα και για τις γενιές που έρχονται[4]. Ιδιαίτερα σήμερα, που η Δημοκρατία και το Κοινωνικό Κράτος δοκιμάζονται στην Ελλάδα  τα αιτήματα του Πολυτεχνείου Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία- Δημοκρατία είναι επίκαιρα όσο τότε.  Ο νεόπτωχος έλληνας έχει αγκαλιάσει τα συνθήματα αυτά γιατί χωρίς ψωμί, δεν υπάρχει ούτε παιδεία ούτε ελευθερία. Έτσι γιορτάζει το Πολυτεχνείο όχι μόνο τιμώντας τους ήρωες, αλλά βλέποντας σε αυτό την αφετηρία των δικών του αγώνων.

63. Το Πολυτεχνείο αποτελεί τη κορύφωση της αντιστασιακής πάλης για ελευθερία, Δημοκρατία, εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική πρόοδο. Είναι το σύμβολο της μαχητικής εθνικής λαϊκής ενότητας.  Η επανάσταση του Πολυτεχνείου δεν εκπέμπει ένα, αλλά ολόκληρη δέσμη από μηνύματα. Τελειώνοντας επισημαίνω ιδιαίτερα ένα από αυτά. Το Πολυτεχνείο επιβεβαίωσε τον αιματηρό νόμο της εξέλιξης. Στην ιστορία τίποτε δεν χαρίστηκε. Όλα κατακτήθηκαν με θυσίες και αίμα. Μπορεί σήμερα ο Ελληνικός Λαός να δώσει αν χρειαστεί ένα νέο Πολυτεχνείο; Το μέλλον θα δείξει.

ΘΕΛΕΙ ΑΡΕΤΗ ΚΑΙ ΤΟΛΜΗ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

---

[1] «Οι φοιτητές όλων των Σχολών στη διάρκεια του φοιτητικού κινήματος, συνειδητοποιήσαμε πως τα προβλήματά μας σχετικά με τον εκδημοκρατισμό της παιδείας και τη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος δεν λύνονται χωρίς την αλλαγή της συγκεκριμένης πολιτικής κατάστασης. Αρχίζοντας έτσι πολιτικό αγώνα, οι φοιτητές και οι έλληνες εργαζόμενοι που κλείστηκαν στο Πολυτεχνείο, ξεκαθαρίζουν τις θέσεις τους και καλούν τον ελληνικό λαό, να συσπειρωθεί γύρω τους και να αγωνιστεί μαζί τους, ως την τελική νίκη.

Πρωταρχική προϋπόθεση για την επίλυση όλων των λαϊκών προβλημάτων θεωρούμε την άμεση παύση του τυραννικού καθεστώτος της χούντας και την παράλληλη εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας.

Η εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας συνδέεται αναπόσπαστα με την εθνική ανεξαρτησία από τα ξένα συμφέροντα που χρόνια στηρίζουν την τυραννία στη χώρα μας. Η πλατειά κινητοποίηση του ελληνικού Λαού και η εκδήλωση συμπαράστασης από όλες τις γωνιές της Ελλάδας είναι η καλύτερη απάντηση σε όσους επιχείρησαν να μας δυσφημίσουν.

    Ελληνικέ Λαέ,

Ο αγώνας γύρω από τη λαϊκή κυριαρχία και την εθνική ανεξαρτησία, συνίσταται σήμερα στις άμεσες μαζικές διεκδικήσεις στα οικονομικά, επαγγελματικά και κοινωνικά σου προβλήματα με απεργιακούς αγώνες, με μαζικές κινητοποιήσεις, με προοπτική τη γενική απεργία για την ανατροπή της δικτατορίας. Η παρουσία μας εδώ αποτελεί κέντρο συσπείρωσης, κινητοποίησης και μαζικοποίησης του λαϊκού αγώνα.
ΟΛΟΙ ΕΝΩΜΕΝΟΙ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ

[2] Η δυσφημιστική εκστρατεία της δικτατορίας κατά του Πολυτεχνείου είχε ήδη αρχίσει από την πρώτη στιγμή. Και είναι πράγματι αλήθεια ότι οι πολιορκημένοι κατέβαλαν κάθε προσπάθεια για να ελέγχουν την κατάσταση να αμυνθούν και να διαψεύσουν όσα τους καταμαρτυρούσαν. Μετά την άλωση του Πολυτεχνείου τα όργανα του στρατιωτικού καθεστώτος επιδόθηκαν με ζήλο σε πρωτοφανείς βανδαλισμούς. Κατέστρεψαν όλο τον επιστημονικό εξοπλισμό του Ιδρύματος και έγραφαν στους τοίχους ακατονόμαστες φράσεις, που κατόπιν φωτογράφιζαν για να δυσφημίσουν τους φοιτητές. Στην πορεία της εξέγερσης εισήλθαν και άλλα στοιχεία, που ήθελαν να την εκμεταλλευτούν για δικούς της σκοπούς, αλλά δεν έπαυε να δεσπόζει η αντιστασιακή ουσία.

[3] Το μήνυμα αυτό απευθύνεται στην πολιτική ηγεσία, που οφείλει πάντοτε να αντλεί από το παράδειγμα των αγωνιστών του Πολυτεχνείου. Απευθύνεται όμως και στον Λαό στον οποίο υποδεικνύει να αναδεικνύει κάθε φορά την ηγεσία του με αυτά τα κριτήρια. Υπήρξε και παραμένει η ελπίδα της ανανέωσης του δημόσιου βίου από τη μεταπολίτευση μέχρι σήμερα.

[4] Απευθύνεται παράλληλα σε οποιονδήποτε θα σκεπτόταν να επιβουλευτεί την ελληνική Δημοκρατία, ο οποίος γνωρίζει ότι η συνταγματική διάταξη που κατοχυρώνει το δικαίωμα αντίστασης δεν είναι απλά και μόνον ένας νομικός κανόνας, αλλά ότι αποτελεί κοινωνική συνείδηση διαμορφωμένη στην ιστορική εμπειρία.